Xã Tri Lễ, tỉnh Nghệ An thực hiện phòng chống tệ nạn xã hội, hôn nhân cận huyết thống, mê tín dị đoan trong phát triển bản văn hóa găn với xây dựng nông thôn mới

Công tác phòng chống tệ nạn xã hội, hôn nhân cận huyết và mê tín dị đoan là một bộ phận của quản lý nhà nước về văn hóa, được xác định trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước: Quyết định 1909/QĐ-TTg, ngày 12/11/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đến năm 2030; Nghị quyết số 162/2024/QH15 ngày 27/11/2024 của Quốc hội về việc phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đonạ 2025 – 2030; Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) nâng cao, NTM kiểu mẫu. Như vậy, xây dựng bản văn hóa kiểu mẫu không chỉ là mô hình phát triển cộng đồng mà còn là công cụ định hình nhân cách và lối sống văn minh, hướng tới “xây” con người mới – vừa giữ truyền thống, vừa loại bỏ hủ tục.

Xã Tri Lễ là xã miền núi biên giới của tỉnh Nghệ An, là địa phương có vị trí đặc biệt về văn hóa và xã hội. Nơi đây hội tụ nhiều cộng đồng dân tộc cùng sinh sống trong đó có 04 nhóm chính: Thái, Kinh, Mông và Khơ mú với kho tàng văn hóa phong phú và bản sắc đậm đà. Song chính trong môi trường đa dạng ấy, việc giữ gìn, phát huy văn hóa truyền thống đồng thời loại trừ các hủ tục, tệ nạn, mê tín trở thành nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài.

Một góc bản của Bản làng người Mông ở xã Tri Lễ, tỉnh Nghệ An

Sau khi sắp xếp có 21 xóm bản, diện tích 26.194,29 ha, có 2.782 hộ với 14.432 khẩu (hộ nghèo là: 1.511 hộ, chiếm 54,31%, hộ cận nghèo là 840 hộ tỷ lệ 30,81%) đều nằm ở vùng đặc biệt khó khăn; Xã có đường biên giới dài 18,530 km tiếp giáp Nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Dân cư chủ yếu là người Thái, Khơ Mú, Mông, với truyền thống văn hóa đặc sắc thể hiện qua các lễ hội, điệu khắp, tiếng khèn, nghề dệt thổ cẩm và tín ngưỡng dân gian. Địa bàn rộng, giao thông khó khăn, trình độ dân trí không đồng đều, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách. Việc quản lý phòng chống tệ nạn xã hội, hôn nhân cận huyết, mê tín dị đoạn trong xây dựng bản văn hóa kiểu mẫu đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết, nhằm phát triển kinh tế – xã hội, giữ vững quốc phòng – an ninh, xây dựng thôn, bản xóm văn hóa kiểu mẫu nâng cao đời sống Nhân dân.

Thực trạng tệ nạn xã hội, hôn nhân cận huyết, mê tín dị đoan giai đoạn 2020-2024: (i) Tỷ lệ tảo hôn và hôn nhân cận huyết đã giảm từ khoảng 6% xuống dưới 2% nhờ sự vào cuộc quyết liệt của cấp ủy, chính quyền và các tổ chức đoàn thể; (ii) Tình trạng mê tín dị đoan như xem bói, cúng giải hạn, cầu tài cầu lộc trái quy định giảm đáng kể, thay vào đó là các hoạt động sinh hoạt văn hóa, văn nghệ cộng đồng; (iii) Một số tệ nạn xã hội (như nghiện rượu, cờ bạc, bạo lực gia đình) vẫn còn tiềm ẩn, chủ yếu trong nhóm lao động tự do, nhưng đã có chuyển biến tích cực nhờ mô hình “bản không tệ nạn”, “gia đình văn hóa 5 không 3 sạch”.

Với thực trạng, xã Tri Lễ đã cụ thể hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước bằng nhiều nghị quyết, kế hoạch chuyên đề, gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và Chương trình “Xây dựng bản, thôn kiểu mẫu” gắn với xây dựng nông thôn mới. Công tác tuyên truyền được triển khai thường xuyên qua hệ thống truyền thanh, sinh hoạt bản, trường học, tổ chức đoàn thể, kết hợp với vai trò nêu gương của già làng, người có uy tín. Đặc biệt, chính quyền đã lồng ghép tiêu chí phòng chống tệ nạn, mê tín, hôn nhân cận huyết vào đánh giá bản văn hóa kiểu mẫu, qua đó tạo áp lực và động lực cho các bản phấn đấu.

Ảnh minh họa: Một người phụ nữ Đan Lai ở xã Môn Sơn, tỉnh Nghệ An kết hôn khi chưa đầy 15 tuổi. Ảnh: Đình Tiệp.

Từ đó đến nay nhận thức của người dân được nâng lên rõ rệt; nhiều hủ tục bị xóa bỏ; tỷ lệ tảo hôn, hôn nhân cận huyết giảm mạnh, Tỷ lệ trẻ em được đến trường đạt trên 98%; môi trường văn hóa cộng đồng ngày càng lành mạnh; lễ hội, tín ngưỡng truyền thống được bảo tồn đúng hướng, không còn yếu tố mê tín; nhiều bản như Bản Na Niếng, Bản Tam Hợp được công nhận “Bản văn hóa” tiêu biểu.

Bên cạnh đó, một bộ phận nhỏ người dân, đặc biệt ở vùng xa, vẫn duy trì quan niệm lạc hậu, chưa nhận thức đầy đủ tác hại của hôn nhân cận huyết và mê tín Đặc biệt là đồng bào dân tộc Mông; công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên, thiếu cán bộ chuyên trách về văn hóa dân tộc học và nguồn lực đầu tư cho tuyên truyền, đào tạo còn hạn chế; các mô hình điểm chưa được nhân rộng. Để phát huy kết quả đạt được về phòng chống tệ nạn xã hội, hôn nhân cận huyết thống, mê tín dị đoan trong phát triển bản văn hóa găn với xây dựng NTM trong thời gian tới, xã Tri Lễ cần:

Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Nghệ An tổ chức truyền thông phòng chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết năm 2023

Thứ nhất, tiếp tục nâng cao nhận thức cộng đồng, tăng cường tuyên truyền bằng hình thức phù hợp với từng dân tộc, sử dụng song ngữ Việt – Thái – Mông để đảm bảo hiệu quả tiếp cận. Đưa nội dung phòng chống tệ nạn, hôn nhân cận huyết, mê tín vào chương trình giáo dục, sinh hoạt chi đoàn, chi hội phụ nữ, người cao tuổi.

Thứ hai, phát huy vai trò người có uy tín, già làng, trưởng bản đây là lực lượng có ảnh hưởng lớn trong cộng đồng. Cần có cơ chế bồi dưỡng, hỗ trợ, biểu dương để họ thực sự trở thành “cánh tay nối dài” của chính quyền trong việc tuyên truyền, vận động người dân.

Thứ ba, tăng cường phối hợp liên ngành giữa văn hóa – y tế – giáo dục – công an – tư pháp để phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các vi phạm về tảo hôn, mê tín, tệ nạn xã hội.

Thứ tư, bảo tồn văn hóa truyền thống lành mạnh, loại bỏ hủ tục, khuyến khích khôi phục các lễ hội dân gian, nghề thủ công, văn nghệ bản địa, đồng thời kiên quyết loại bỏ các hình thức tín ngưỡng phản khoa học.

Thứ năm, xây dựng mô hình “Bản văn hóa kiểu mẫu không tệ nạn, không mê tín, không hôn nhân cận huyết”, mỗi bản có ban chỉ đạo riêng, đánh giá theo quý, công khai kết quả để nhân dân giám sát. Mô hình tốt sẽ được nhân rộng toàn xã.

Từ chỗ tảo hôn, hôn nhân cận huyết từng là nỗi lo, nay đã gần như chấm dứt; từ những tranh chấp dai dẳng, nay phần lớn được hòa giải thành công và đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong thực hiện Luật Hôn nhân và gia đình.

Tuy con đường phía trước còn nhiều thách thức, nhưng với quyết tâm của cả hệ thống chính trị và sự thay đổi nhận thức trong từng gia đình, từng cộng đồng thì những giá trị tốt đẹp của hôn nhân, gia đình Tri Lễ nói riêng và Nghệ An nói chung sẽ tiếp tục được gìn giữ, lan tỏa, góp phần xây dựng một xã hội nhân văn, tiến bộ trong xây dựng nông thôn mới.

ThS. Hoàng Đình Ngọc