Thủy lợi Quảng Ninh: Từ cấp thiết nâng cấp đến mục tiêu dài hạn

Thực trạng và thách thức

Quảng Ninh là địa phương đối mặt với hầu hết các loại hình thiên tai. Trong đó, bão và mưa lớn gây lũ là hai hiện tượng phổ biến nhất, ngày càng xuất hiện bất thường và khốc liệt hơn. Theo dự báo khí hậu, đến năm 2050 lượng mưa tại tỉnh có thể tăng 10-30% và mực nước biển dâng 22-26cm so với năm 2010. Đây là những thách thức lớn cho hệ thống đê điều, hồ chứa và các công trình thủy lợi trên địa bàn.

Toàn tỉnh hiện có khoảng 397 km đê, bảo vệ gần 44.000 ha đất và khoảng 250.000 dân. Trong đó, tuyến đê Hà Nam đã đạt chuẩn đê cấp III, là tuyến đê lớn nhất có đủ khả năng chống bão cấp 10 và triều cường lớn, bảo vệ hơn 61.000 dân cùng 5.100 ha đất sản xuất. Bên cạnh đó, Quảng Ninh có 176 hồ chứa, tổng dung tích 360 triệu m³, đảm bảo cấp nước cho nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt.

Từ số liệu trên cho thấy sự quan tâm của tỉnh Quảng Ninh trong việc củng cố hạ tầng thủy lợi. Tuy nhiên, bão số 3 năm 2024 đã làm rõ những điểm yếu còn tồn tại. Nhiều tuyến đê chỉ chịu được bão cấp 9 kết hợp triều trung bình, trong khi thực tế nguy cơ bão mạnh hơn kèm triều cường cao hoàn toàn có thể xảy ra.

Trao đổi với phóng viên, ông Đoàn Mạnh Phương, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Quảng Ninh, cho biết: “Cơn bão số 3 vừa qua có cường độ gió rất mạnh nhưng triều ở mức thấp. Nếu triều chỉ cao hơn một chút, hậu quả sẽ khó lường. Điều này cho thấy yêu cầu cấp bách phải nâng cấp toàn diện hệ thống đê, hồ, kênh mương để đủ sức ứng phó với tình huống cực đoan trong tương lai”.

Hiệu quả từ những công trình thủy lợi mới

Trong những năm qua, nhiều công trình thủy lợi mới đã phát huy hiệu quả rõ rệt. Đơn cử như hồ Khe Giữa ở phường Mông Dương đi vào hoạt động đã khai thác hiệu quả nguồn nước mặt, đảm bảo cấp nước ổn định cho sản xuất và sinh hoạt. Hệ thống quan trắc tự động gồm 75 trạm đo mưa kết nối radar khí tượng và 11 trạm khí tượng thủy hải văn giúp cảnh báo sớm mưa lớn, bão và triều cường.

Còn tại xã Ba Chẽ, công trình hồ Khe Tâm đã đi vào hoạt động với tổng mức đầu tư hơn 120 tỷ đồng, đảm bảo cung cấp nước tưới tiêu tự chảy cho 90 ha đất nông nghiệp và nước sinh hoạt cho người dân sinh sống trên địa bàn. Bà Lý Thị Tư, thôn Khe Tâm, xã Ba Chẽ, chia sẻ: “Từ khi hồ Khe Tâm hoàn thiện, người dân vui lắm, nhà nào cũng tận dụng hết đất ruộng để cấy 2 vụ lúa. Cả thôn đều bảo nhau chăm chỉ lao động sản xuất, canh tác không để đất bỏ hoang như thời gian trước”.

Có thể nói, các công trình thủy lợi đã đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định sản xuất và đời sống dân cư ở Quảng Ninh. Các hồ chứa như Khe Giữa, Khe Tâm hay Yên Lập không chỉ bảo đảm cấp nước sinh hoạt mà còn phục vụ hiệu quả cho nông nghiệp, công nghiệp và thủy sản.

Việc mở rộng hệ thống quan trắc tự động với hàng chục trạm đo mưa và trạm khí tượng đã giúp cảnh báo sớm mưa bão, triều cường, qua đó giảm thiểu rủi ro cho người dân và cơ sở hạ tầng. Nhờ những đầu tư này, tỷ lệ hộ dân nông thôn sử dụng nước sạch đạt khoảng 85,5%, vượt chỉ tiêu quốc gia đến năm 2030.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy nhiều công trình vẫn cần được nâng cấp. Bão số 3 năm 2024 gây ảnh hưởng nặng tại các xã Tiên Yên, Đông Ngũ, Hải Lạng, Điền Xá, khi 68 công trình thủy lợi bị hư hỏng. Chính quyền địa phương đã phải bố trí hơn 54 tỉ đồng để khắc phục, đồng thời đề xuất nhiều dự án mới nhằm bảo đảm an toàn lâu dài.

Chị Đỗ Thị Luyến, người dân xã Đông Ngũ, chia sẻ: “Trước đây chúng tôi thường chỉ cấy được một vụ vì thiếu nước. Từ khi có công trình thủy lợi mới, bà con đã yên tâm sản xuất hai vụ. Nhưng mưa bão vừa qua đã làm hỏng một số kênh mương, nước về ruộng không ổn định. Chúng tôi rất mong kênh mương sớm được nâng cấp, sửa chữa để bà con không lo mất mùa”.

Mục tiêu chiến lược và giải pháp lâu dài

Để khắc phục hạn chế, Quảng Ninh đã xây dựng Đề án nâng cao an toàn hệ thống đê điều giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến 2050. Mục tiêu là nâng cấp đê cấp IV-V lên khả năng chống bão cấp 12-13 và triều cường cao kỷ lục. Cùng với đó, tỉnh sẽ đẩy nhanh tiến độ các công trình chiến lược như hồ Tài Chi, kênh Yên Lập và hồ C22 tại Cô Tô. Đây đều là các dự án có tính quyết định đối với khả năng cung cấp nước lâu dài.

Song song với đầu tư mới, việc duy tu, bảo dưỡng các công trình hiện có được đặt lên hàng đầu. Ông Bùi Đức Việt, Trưởng phòng Giám sát công trình Công ty TNHH MTV Thủy lợi Yên Lập, cho biết: “Hồ Yên Lập có dung tích hơn 127 triệu m³, là công trình lớn nhất tỉnh. Mặc dù chưa bị ảnh hưởng trực tiếp bởi bão số 3 nhưng chúng tôi đã đề xuất lắp thêm thiết bị đo mưa trong lưu vực để cảnh báo chính xác hơn. Công ty cũng kiến nghị sửa một đập thành đập tràn tự do để hỗ trợ xả lũ, bảo đảm an toàn cho cả hồ và khu vực hạ du”.

Ngoài ra, Quảng Ninh đang triển khai nhiều giải pháp quản lý thông minh. Các đơn vị quản lý công trình được giao nhiệm vụ kiểm tra định kỳ, gia cố kịp thời và xây dựng phương án vận hành an toàn. Chính quyền địa phương cũng khuyến khích xã hội hóa bảo vệ đê và rừng chắn sóng, kết hợp hạ tầng cứng và hạ tầng mềm để tăng khả năng chống chịu.

Ông Đoàn Mạnh Phương cho biết, mục tiêu đến năm 2030, Quảng Ninh cấp nước chủ động cho 90% diện tích đất trồng lúa hai vụ, 95% diện tích cây trồng cạn, đồng thời đáp ứng nhu cầu nuôi trồng thủy sản công nghệ cao và cấp nước sinh hoạt nông thôn đạt chuẩn.

Quảng Ninh có cơ sở để xây dựng hệ thống thủy lợi hiện đại, an toàn và bền vững, đáp ứng nhu cầu sản xuất nông nghiệp, phục vụ sinh hoạt của người dân. Đặc biệt, đủ sức ứng phó trước biến đổi khí hậu và thiên tai ngày càng khắc nghiệt.

Bên cạnh những thành quả đáng ghi nhận, hệ thống thủy lợi vẫn tồn tại nhiều điểm yếu. Việc đầu tư mới cần đi đôi với duy tu, bảo dưỡng thường xuyên, nhằm bảo đảm công trình hoạt động bền vững và phục vụ hiệu quả hơn cho sản xuất cũng như đời sống dân cư.