Bài học xây dựng thôn, xóm văn hóa kiễu mẫu trong nông thôn mới ở xã Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An

Nghi Lộc là xã mới thành lập từ ngày 01/7/2025 theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, được vinh dự và trọng trách mang tên huyện cũ vốn có truyền thống lịch sử, văn hoá lâu đời, đa dạng và phóng phú. Toàn xã hiện có 47 xóm, dân số trên 4,7 vạn người, trong đó khoảng 47% là đồng bào công giáo. Trên địa bàn có 4 di tích lịch sử được xếp hạng: (1) Di tích lịch sử cấp quốc gia Đình chợ Xâm; (2) Di tích Lịch sử cấp quốc gia Đền thờ và mộ Đức Thánh Hậu; (3) Di tích Lịch sử cấp tỉnh Đền Thượng Diên; (4) Di tích Lịch sử cấp tỉnh Nhà thờ họ Nguyễn Đức; có Toà Giám mục giáo phận Vinh, Đại chủng viện, dòng mến thánh giá,… Trong những năm qua, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với mục tiêu xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn xã Nghi Lộc đã được cả hệ thống chính trị triển khai thực hiện đồng bộ, lồng ghép, thống nhất giữa các thành viên, các ban ngành và trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội của xã và cơ sở xóm; được lan tỏa rộng khắp, tạo sự đồng thuận, hưởng ứng của các tầng lớp nhân dân.

Xác định xây dựng đời sống văn hóa gắn với xây dựng nông thôn mới nâng cao vừa là mục tiêu, vừa là phương tiện, động lực của phát triển bền vững, vừa là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách để hoàn thành mục tiêu xây dựng Nông thôn mới nâng cao, góp phần giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp; tăng cường đoàn kết, “Tương thân, tương ái”, thắt chặt thêm tình làng nghĩa xóm, giúp nhau phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững, xây dựng quê hương ấm no, hạnh phúc. Đến nay, 40/47 xóm có thiết chế văn hoá, thể thao đạt chuẩn; Tỷ lệ người dân luyện tập thể dục thể thao đạt 46,2%. Tiêu chí về Văn hoá, thể thao và hoạt động văn hoá, thể thao tại cơ sở là một trong tiêu chí nổi bật, điểm sáng của 04 xã cũ (Nghi Vạn, Nghi Trung, Nghi Diên, Nghi Hoa về đích Nông thôn mới nâng cao) và Đô thị văn minh thị trấn Quán Hành.

Nhà văn hóa của xóm Đông Nam, xã Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An (xã Nghi Hoa, huyện Nghi Lộc cũ)

Về danh hiệu văn hoá, theo tiêu chí mới, có 94,8% gia đình đạt danh hiệu văn hoá, 42/47 xóm đạt Thôn, tổ dân số văn hoá (xóm văn hoá). Tiêu chí về Văn hoá, thể thao và hoạt động văn hoá, thể thao tại cơ sở là một trong tiêu chí nổi bật, điểm sáng của 04 xã cũ (Nghi Vạn, Nghi Trung, Nghi Diên, Nghi Hoa đều đạt chuẩn Nông thôn mới nâng cao) và Đô thị văn minh thị trấn Quán Hành. Tuy nhiên, về mô hình xây dựng xóm kiễu mẫu trong đó có kiểu mẫu về văn hoá, thể thao trên địa bàn xã còn chưa rõ nét và thiếu tính hiệu quả. Từ đó xã đã rút ra bài học trong xây dựng thôn, xóm văn hóa kiểu mẫu trong xây dựng nông thôn mới gồm:

Thứ nhất là, tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng, quản lý nhà nước của chính quyền; Phát huy vai trò của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức trong hệ thống chính trị từ xã đến cơ sở trong việc xây dựng và nâng cao chất lượng đời sống văn hoá cơ sở gắn chặt với mục tiêu xây dựng Nông thôn mới kiểu mẫu: Quán triệt quan điểm của Đảng đặt văn hoá phải ngang hàng với chính trị, kinh tế xã hội, ưu tiên đầu tư phát triển văn hoá trong các chương trình phát triển kinh tế xã hội của địa phương: Đảng uỷ xã Nghi Lộc sẽ ban hành Đề án Nâng cao chất lượng và hiệu quả Thiết chế văn hóa, thể thao đạt chuẩn trên địa bàn xã Nghi Lộc, giai đoạn 2026-2030. Ủy ban nhân dân xã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện; tổ chức quán triệt sâu sắc Đề án đến đảng bộ và Nhân Dân toàn xã; Ủy ban nhân dân xã tham mưu Hội đồng nhân dân xã ban hành cơ chế hỗ trợ Xây dựng các thiết chế văn hoá, thể thao đạt chuẩn gắn với xây dựng xóm thông minh, chuyển đổi số; Xã, các chi bộ xóm đưa nhiệm vụ, chỉ tiêu xây dựng xóm văn hóa, xóm văn hoá tiêu biểu vào Nghị quyết của cấp ủy và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội hàng năm để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo; định kỳ (6 tháng, cuối năm), lồng ghép việc đánh giá tình hình xây dựng xóm văn hóa, xóm văn hoá tiêu biểu, gia đình văn hóa trong đánh giá tình hình phát triển kinh tế – xã hội của địa phương, cớ ở xóm; kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong chỉ đạo và tổ chức thực hiện.

Mặt trận tổ quốc, các đoàn thể phát huy vai trò tuyên truyền, vận động Nhân dân, đoàn viên, hội viên tích cực tham gia, gắn nhiệm vụ chuyên môn của đơn vị, tổ chức với phong trào xây dựng làng văn hóa, tổ dân phố văn hóa. Mặt trận tổ quốc các cấp kết hợp hài hòa giữa cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư” với Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng Nông thôn mới, đô thị văn minh”², trong đó kết hợp tổ chức hoạt động Ngày hội đại đoàn kết toàn dân (18/11) với trao bằng công nhận danh hiệu làng văn hóa, tổ dân phố văn hóa hàng năm, tạo động lực thi đua trong xây dựng và đón nhận danh hiệu.

Vui ngày hội Đại đoàn kết tại xóm Toàn Thắng, xã Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An

Đổi mới phương thức, nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban chỉ đạo Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” cấp xã theo phương châm gần dân, sát dân; rõ người, rõ việc, rõ thời gian,rõ trách nhiệm, rõ kết quả. Phân công trách nhiệm từng địa phương, đơn vị cụ thể của thành viên Ban chỉ đạo phong trào; kiểm tra, đôn đốc; nhân rộng mô hình, cách làm hay; thi đua khen thường kịp thời,…

Thứ hai là, thực hiện hiệu quả công tác thông tin tuyên truyền: Xây dựng Hệ thống đài truyền thanh cơ sở đảm bảo chất lượng và phủ sóng rộng khắp: nhanh chóng đầu tư, thống nhất 01 đài truyền thanh thông minh với ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số; thành lập tổ biên tập truyền thông kiêm nhiệm, trực thuộc phòng Văn hoá – Xã hội; Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống thông tin, tuyên truyền từ xã đến cơ sở xóm; đa dạng hoá nội dung và hinh thức tuyên truyền: thông qua hội nghị, sinh hoạt khối, xóm, câu lạc bộ, cổ động trực quan, biểu diễn, giao lưu văn hóa, văn nghệ, sân khấu hóa, mạng xã hội: tập trung tuyên truyên các tiêu chí của các danh hiệu văn hoá (gia đình, thôn, tổ dân phố văn hoá; dòng họ vă hoá…); tuyên truyền về nhận thức và ý thức chấp hành pháp luât, phòng chống bạo lực gia đình, đồng thời làm mới bảng biểu trích nội dung hương ước niêm yết trong nhà văn hóa xóm, tổ dân phố để người dân biết và thực hiện. Số hoá các thông tin qua mã QR tại các Nhà văn hoá – thay các bảng biểu, thông báo…bẵng quyét mã QR, bao gồm thông tin đặc điểm của xóm, các tiêu chí danh hiệu văn hoá, dịch vụ thương mại, di tích,… các hình ảnh về hoạt đông văn hoá, văn nghệ, thể thao… Kịp thời tuyên truyền, biểu dương các điển hình, mô hình trong xây dựng danh hiệu làng văn hóa, tổ dân phố văn hóa, gia đình văn hóa; khuyến khích những cách làm hay, sáng tạo, đặc biệt là thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội, vệ sinh môi trường,…

Thứ ba là, gắn quy hoach, xây dựng thiết chế văn hoá-thể thao đạt chuẩn và xóm văn hóa, xây dựng môi trường văn hoá với nhiệm vụ xây dựng Nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu và chương trình mục tiêu quốc gia về xoá đói giảm nghèo với cách làm hay, sáng tạo, dân chủ và hiệu quả: Quy hoạch thống nhất về địa điểm, diện tích đất đai trên cơ sở chủ trương định hướng tiếp tục sáp nhập xóm tới đây để quy hoạch xây dựng các thiết chế văn hoá thể thao đạt chuẩn gắn với quy mô dân số và không gian mới sau sáp nhập. Chủ trương nhất quán từ xã đến cơ sở xóm, cộng đồng dân cư là dành ưu tiên dành quỹ đất thoả đáng cho diện tích các nhà văn hoá và thiết chế thể thao đối với các xóm sau sáp nhập cũng như xóm mở rộng; các nhà văn hoá dôi dư giữ lại để làm điểm vui chơi cho cộng đồng dân cư.

Phát huy phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân thụ hưởng” trong việc huy động nguồn lực của người dân (xã hội hoá) trong việc xây dựng nhà văn hoá, bàn ghế, ti vi, camera và các thiết chế thể thao như sân vận động, các thiết bị luyện tập thể dục thể thao; hệ thống điện chiếu sáng tại cộng đồng dân cư và nhà văn hoá, sân tập (xã có văn bản hướng dẫn về quy mô, danh mục các thiết bị thể thao đạt chuẩn). Phát huy vai trò các xóm, tổ tự quản và huy động sức người, sức của Nhân Dân, đầu tư xây dựng mới vừa đảm bảo chất lượng vừa giảm được chi phí đầu tư.

Lồng ghép các chương trình, dự án trong xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu với nhiệm vụ xây dựng các thiết chế văn hoá-thể thao đạt chuẩn và làng văn hóa, tổ dân phố văn hóa, trong đó chú trọng thực hiện tốt các tiêu chí văn hóa trong xây dựng nông thôn mới; tiếp tục ưu tiên đầu tư, hỗ trợ kinh phí, xi măng,… xây dựng giao thông nông thôn. Quan tâm xây dựng môi trường cảnh quan xanh, sạch, đẹp; yêu cầu 100% xóm phải có khu vui chơi dành cho người già, trẻ em; tăng cường xã hội hoá; khuyến khích, ưu tiên xây dựng các địa điểm vui chơi, giải trí công cộng ở các khu dân cư theo hình thức “tiểu công viên” (kết hợp vườn hoa, ghế đá, hệ thống cây xanh, cây ăn quả,…) thành nơi vui chơi, giải trí cho người dân; khuyến khích giữ lại các ao, hồ công cộng để tạo cảnh quan, điều hòa không khí, thoát nước tự nhiên.

Tiếp tục quan tâm bảo tồn cảnh quan, môi trường văn hóa truyền thống ở các xómkhi triển khai xây dựng xóm kiểu mẫu, như: hệ thống di tích lịch sử, đình, đền, chùa, am, miếu, giếng làng, hệ thống cây cổ thụ…gắn với xây dựng, bảo tồn cảnh quan, không gian làng quê truyền thống.

Thứ tư là, tổ chức các hoạt động văn hoá, văn nghệ; thể dục thể thao sôi nổi, đa dạng phong phú; nâng cao dân trí, khuyến học, khuyến tài nhằm tạo nền tảng góp phần xây dựng và nâng cao đời sống văn hoá tinh thần, tạo động lực nội sinh cho phát triển kinh tế, xã hội: Xây dựng, bổ sung thết chế văn hoá, thể thao đi cùng với tạo sức hút toàn dân tham gia tổ chức các hoạt động và sáng tạo văn hoá, văn nghệ; thể dục thể thao; phát huy vai trò, trách nhiệm cũng như nội dung hoạt động mặt trận, phụ nữ, đoàn thanh niên, cưu chiến binh; các câu lạc bộ dân ca, thơ, dân vũ; gắn với các ngày lễ, ngày hội đại đoàn kết,… để mọi người dân tham gia. Tiếp tục phát huy phong trào luyện tập thể dục thể thao; thể dục dân vũ, dưỡng sinh thực hiện thường xuyên tại Trung tâm văn hoá và sân tập của xóm. Khi người dân tích cực tham gia, người dân được hưởng thụ thì việc gì khó thì “người dân liệu cũng xong”… Nhân rộng, phát huy các câu lạc bộ văn hoá, thể dục thể thao; tổ chức các hoạt động (các giải) văn hoá, văn nghệ, thể thao quần chúng cấp xã hàng năm, gắn với các ngày kỷ niệm lớn của đất nước và các hoạt động của địa phương, trong đó đẩy mạnh xã hội hoá các hoạt động văn hoá, văn nghệ và thể dục thể thao; Nâng cao dân trí gắn với xây dựng gia đình, dòng họ, công đồng học tập; khuyến học, khuyến tài; phòng chống bạo lực gia đình… nhằm xây dựng làng xóm văn hoá trên nền tàng phát triển giáo dục, nâng cao dân trí.

Thứ năm là, xây dựng tiêu chí cụ thể “xóm kiểu mẫu về đời sống văn hoá” cấp xã và cấp tỉnh để nhân rộng mô hình, cách làm hay lan toả trong từng địa phương và toàn tỉnh: Xã trên cơ sở định hướng,hướng dẫn của Văn phòng Điều phối Nông thôn mới của tỉnh; Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch và các tiêu chí, quy định liên quan; căn cứ tình hình thực tiễn của từng cơ sở xóm để xây dựng và ban hành bộ tiêu chí, quy chế công nhận xóm kiểu mẫu về đời sống văn hoá cấp xã. Hàng năm, xã chọn ít nhất 3 – 4 xóm để xây dựng mô hình xóm kiểu mẫu về đời sống văn hoá; ban hành cơ chế khen thưởng xóm xây dựng thành công mô hình,… Phát huy và nhân rộng mô hình lan toả trên toàn xã: Các xóm trong địa phương học tập kinh nghiệm và thi đua lẫn nhau, tạo phong trào thi đua rộng khắp trong toàn xã.

Thứ sáu là, thực hiện tốt công tác thẩm định, xét công nhận danh hiệu văn hoá và công tác thi đua, khen thưởng hàng năm: Nâng cao vai trò của chính quyền cấp xã trong công tác chỉ đạo xây dựng, bình xét chặt chẽ, đề nghị công nhận làng văn hóa, theo đúng quy trình, quy định tại Nghị định 86/2023 của Chính phủ, Quyết định số 47 năm 2024 của Ủy ban nhân dân tỉnh và các quy định liên quan; Hàng năm tổ chức tập huấn triển khai các văn mới của Trung ương, của tỉnh về phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa cho các thành viên Ban chỉ đạo Phong trào, đội ngũ cán bộ phòng văn hóa – xã hội; các xóm về xây dựng các danh hiệu văn hóa và tiêu chí văn hoá, thể thao đạt chuẩn; cập nhật những nội dung và hình thức tổ chức hoạt động văn hoá, văn nghệ, phát huy sáng tạo văn hoá của quần chúng nhân dân; Tăng cường kiểm tra, giám sát việc xây dựng danh hiệu văn hóa, trong đó quan tâm làm tốt công tác kiểm tra việc thực hiện quy trình, lưu hồ sơ, kết quả thực hiện chỉ tiêu thực tế ở các xóm, cộng động dân cư.

Kịp thời biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong xây dựng và phát huy danh hiệu làng văn hóa, tổ dân phố văn hóa; Lấy kết quả xây dựng xóm văn hóa làm tiêu chí quan trọng trong việc xếp loại phong trào thi đua của chi bộ các xóm.

Xây dựng nông thôn mới là một quá trình chỉ có điểm khởi đầu và không điểm kết thúc và theo đó, xây dựng đời sống văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc – động lực phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

ThS. Hoàng Đình Ngọc