Đã có xã nông thôn mới thông minh, xã thương mại điện tử, chuyển đổi số nông thôn còn cần gì để “chạm” tới nông dân?

Tham dự Hội thảo có đại biểu một số cơ quan quản lý Nhà nước, đại diện lãnh đạo một số tổ chức khoa học và công nghệ, các Ban trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cùng các chuyên gia, nhà khoa học từ các hội, ngành toàn quốc.

ThS. Nguyễn Quyết Chiến – Tổng thư ký Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) cùng TS. Nguyễn Thị Bích Lan – Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số đồng chủ trì Hội thảo.

Hội thảo được tổ chức nhằm đánh giá khách quan, khoa học thực trạng triển khai các chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn, đặc biệt trong Chương trình xây dựng nông thôn mới. Từ đó đề xuất các nhóm giải pháp khả thi, có cơ sở lý luận và thực tiễn, góp phần hoàn thiện chính sách và thúc đẩy triển khai chuyển đổi số nông thôn theo hướng bền vững, bao trùm và hiệu quả hơn trong thời gian tới.

Chuyển đổi số nông thôn đang đứng trước 3 sự dịch chuyển lớn

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ThS. Nguyễn Quyết Chiến, Tổng Thư ký VUSTA cho biết, chuyển đổi số đang trở thành một xu thế tất yếu, một động lực cốt lõi thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra sâu rộng và nhanh chóng.

Tại Việt Nam, chuyển đổi số không chỉ là một lựa chọn chiến lược, mà được xác định là con đường quan trọng để rút ngắn khoảng cách phát triển, nâng cao năng suất, chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia. Điều này được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị.

Đối với khu vực nông thôn – nơi sinh sống của phần lớn dân cư cả nước, đồng thời giữ vai trò nền tảng về ổn định xã hội, an ninh lương thực và gìn giữ bản sắc văn hóa – chuyển đổi số càng mang ý nghĩa đặc biệt.

“Chuyển đổi số nông thôn không đơn thuần là đưa công nghệ về làng quê, mà là tái cấu trúc phương thức phát triển nông thôn, từ quản trị, sản xuất, phân phối đến cung ứng dịch vụ công và nâng cao chất lượng đời sống người dân” – ThS. Nguyễn Quyết Chiến cho hay.

Triển khai Quyết định số 924 năm 2022 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025, nhiều địa phương đã chủ động thực hiện các mô hình thí điểm như xã nông thôn mới thông minh, xã thương mại điện tử ứng dụng truy xuất nguồn gốc, nền tảng số phục vụ quản lý sản xuất và tiêu thụ nông sản.

Những kết quả bước đầu cho thấy chuyển đổi số hoàn toàn có thể trở thành đòn bẩy quan trọng thúc đẩy phát triển nông thôn bền vững, nếu được triển khai đúng hướng, đồng bộ và phù hợp với điều kiện thực tiễn. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số ở khu vực nông thôn hiện nay vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức.

Theo ThS. Nguyễn Quyết Chiến, trong bối cảnh Việt Nam theo đuổi các mục tiêu phát triển bền vững và cam kết thực hiện nguyên tắc “không để ai bị bỏ lại phía sau”, chuyển đổi số nông thôn không thể chỉ tập trung vào các mô hình trình diễn hay các địa phương có điều kiện thuận lợi, mà cần hướng tới một nghị trình chuyển đổi số bao trùm, lấy người dân làm trung tâm, lấy hiệu quả thực chất làm thước đo, coi việc thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và thành thị là yêu cầu xuyên suốt.

Thứ nhất, đó là sự chuyển đổi từ tư duy “ứng dụng công nghệ” sang tư duy “chuyển đổi mô hình phát triển”. Trong đó, công nghệ chỉ là công cụ, trong khi cốt lõi là thay đổi cách tổ chức sản xuất, quản trị cộng đồng, cung cấp dịch vụ và kết nối thị trường.

“Nếu chỉ dừng lại ở việc đưa phần mềm, nền tảng hay thiết bị về nông thôn mà không làm thay đổi mô hình vận hành thì chuyển đổi số sẽ nhanh chóng rơi vào hình thức” – TS. Nguyễn Thị Bích Lan nói.

Thứ hai là quá trình dịch chuyển từ các mô hình thí điểm đơn lẻ sang yêu cầu liên thông, tích hợp và nhân rộng. Về vấn đề này, TS. Nguyễn Thị Bích Lan cho rằng, trên thực tế, đã có nhiều mô hình xã thông minh, xã thương mại điện tử được triển khai nhưng chưa kết nối được với nhau, chưa gắn chặt với hệ thống dữ liệu quốc gia, dữ liệu ngành, dẫn đến chưa hình thành chuỗi giá trị số bền vững cho nông thôn.

Thứ ba là từ cách tiếp cận “lấy chính quyền làm trung tâm” sang cách tiếp cận lấy người dân và chủ thể kinh tế nông thôn làm trung tâm. Trong đó, người nông dân, hợp tác xã, hộ kinh doanh, doanh nghiệp nhỏ ở nông thôn phải trở thành người sử dụng thực sự, hưởng lợi thực sự từ chuyển đổi số.

“Những dịch chuyển trên đặt ra yêu cầu phải xem xét lại toàn bộ hệ thống chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn hiện nay, cả về thiết kế lẫn cách thức triển khai” – TS. Nguyễn Thị Bích Lan nhấn mạnh.

Cần thay đổi cách nông dân tiếp cận với chuyển đổi số

Trình bày tham luận tổng quan về chuyển đổi số và chuyển đổi số trong nông nghiệp và nông thôn, ông Đặng Tùng Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ – Chính phủ số (Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh đến vai trò của dữ liệu trong chuyển đổi số. Đặc biệt, nguồn dữ liệu chung, mang tính nền tảng, có tính chất chia sẻ rộng rãi càng có vị trí rất quan trọng trong chuyển đổi số.

“Dữ liệu rất quan trọng trong chuyển đổi số, bởi dữ liệu càng dùng càng tạo ra giá trị. Đơn cử như trong sử dụng AI, nếu có nhiều dữ liệu phục vụ cho AI thì càng tạo ra nhiều giá trị mới” – ông Đặng Tùng Anh cho hay.

Cũng theo ông Đặng Tùng Anh, việc AI đang được ứng dụng mạnh mẽ hiện nay cũng như sự phát triển của các hình thức bán hàng trên các sàn thương mại điện tử,… là những điều kiện thuận lợi để triển khai chuyển đổi số khu vực nông nghiệp, nông thôn.

Tuy nhiên, ông Đặng Tùng Anh cũng lưu ý đến cách tiếp cận trong chuyển đổi số khu vực nông thôn. Bởi thực tế, khi tiếp xúc với bà con nông dân, họ không quan tâm quá nhiều đến vấn đề lý thuyết chuyển đổi số mà quan tâm trực tiếp trong việc sử dụng các cách thức nhằm giúp tăng năng suất và tạo ra những giá trị cụ thể cho quá trình sản xuất, bán các mặt hàng nông nghiệp.

“Người nông dân rất quan tâm đến những vấn đề thiết thực, gắn liền với sản phẩm mà họ làm ra. Đây chính là nội dung mà chuyển đổi số cần gắn chặt để tiếp cận với người dân” – ông Đặng Tùng Anh nói.

Tại bài tham luận, ông Đặng Tùng Anh đề cập đến giải pháp triển khai mô hình chuyển đổi số tại các “Làng thông minh”. Trong đó, với mô hình này sẽ tập trung phát triển sáng kiến số cho cộng đồng dựa trên cơ sở sử dụng các kết nối, giải pháp và tài nguyên số và các sáng tạo địa phương trong nông nghiệp, nông thôn, dựa trên 3 trụ cột – thiết chế, con người, công nghệ, nhằm hướng tới đạt được các mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi số toàn diện, bao trùm.

“Việc triển khai thí điểm mô hình Làng thông minh chính là điều kiện, tiền đề quan trọng để xây dựng xã nông thôn mới 4.0” – ông Đặng Tùng Anh khẳng định.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Bùi Trường Minh (Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh đến vị trí không thể thiếu của công tác truyền thông trong chuyển đổi số khu vực nông thôn. Theo ông Bùi Trường Minh, truyền thông đóng vai trò định hướng tư tưởng, thống nhất nhận thức trong toàn xã hội về chuyển đổi số nông thôn.

“Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về chuyển đổi số, nếu chỉ dừng lại ở văn bản, nghị quyết mà không được truyền thông đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu, rất khó đi vào cuộc sống. Truyền thông chính là cầu nối để chuyển tải tinh thần, mục tiêu và nội dung cốt lõi của chính sách tới từng cán bộ, đảng viên và người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn – nơi trình độ tiếp cận thông tin còn có sự chênh lệch so với đô thị” – ông Bùi Trường Minh nói.

Trên cơ sở đó, ông Bùi Trường Minh cho rằng, truyền thông góp phần quan trọng trong việc thay đổi tư duy của người dân nông thôn, từ bị động sang chủ động trong tiếp cận và tham gia chuyển đổi số. Nếu không có truyền thông phù hợp, người dân rất dễ đứng ngoài tiến trình chuyển đổi số hoặc tham gia một cách hình thức.

“Trong chuyển đổi số nông thôn, truyền thông không chỉ “đi trước một bước” mà còn phải “đi cùng” và “đi đến cùng” với người dân. Truyền thông thành công sẽ tạo nền tảng nhận thức vững chắc, là tiền đề để triển khai hiệu quả các giải pháp kỹ thuật, công nghệ và tổ chức trong tiến trình chuyển đổi số” – ông Bùi Trường Minh phân tích.

Để làm tốt công tác truyền thông trong chuyển đổi số nông thôn, ông Bùi Trường Minh đề xuất, cần chuyển mạnh từ tuyên truyền chủ trương, chính sách chung sang truyền thông theo hướng “lấy lợi ích của người dân làm thước đo”. Trong đó, nội dung truyền thông phải tập trung làm rõ chuyển đổi số mang lại lợi ích gì cho người dân trong đời sống hằng ngày, trong sản xuất nông nghiệp, tiêu thụ nông sản, tiếp cận dịch vụ công, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và giao tiếp xã hội.

Theo ông Bùi Trường Minh, các nội dung trọng tâm cần được ưu tiên truyền thông bao gồm: sử dụng dịch vụ công trực tuyến; thanh toán không dùng tiền mặt; thương mại điện tử nông sản; truy xuất nguồn gốc sản phẩm; ứng dụng công nghệ số trong sản xuất nông nghiệp; kỹ năng bảo đảm an toàn, an ninh thông tin trên không gian mạng.

Nguồn tin: danviet.vn (Bùi Đông)