Bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc Thái, Thổ gắn với xây dựng và phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới ở xã Nghĩa Hưng

Trong những năm qua, các hoạt động phát triển du lịch cộng đồng luôn kết hợp với giá trị của di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào các dân tộc miền Tây Nghệ An thu hút du khách đến khám phá và trải nghiệm các sắc thái văn hóa đa dạng của các tộc người nơi đây. Mô hình du lịch cộng đồng khai thác giá trị di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số đang có những bước phát triển, cùng với các tri thức dân gian về ẩm thực, trang phục, y học, dược liệu, các nghề thủ công truyền thống cũng đang góp phần vào việc hình thành các sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch và sản phẩm hàng hóa tiêu dùng.

Nhiều chuyển biến tích cực trong công tác triển khai các chương trình, đề án bảo tồn và phát huy văn hóa của các dân tộc thiểu số trong thời gian qua nhờ vào những nỗ lực từ việc ban hành các chính sách đặc thù cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số tạo điều kiện thuận lợi trong việc thực hiện triển khai, đến việc định hướng chỉ đạo sát sao, phù hợp với đặc thù vùng miền, tạo được sự đồng thuận và hưởng ứng tích cực của đồng bào các dân tộc thiểu số trong tỉnh, đồng thời tạo đà cho sự phát triển du lịch cộng đồng miền Tây Nghệ An.

Mô hình du lịch cộng đồng Bản Nưa một sản phẩm OCOP của huyện Con Cuông mang đậm nét văn hóa truyền thống của dân tộc Thái

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng động vẫn còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng. Đặc biệt, việc phát huy di sản văn hóa vật thể gắn với phát triển du lịch miền Tây Nghệ An vẫn đang ở dạng tiềm năng, nhiều di tích danh thắng chưa được đánh thức. Những lợi thế của di sản văn hóa vật thể chưa được khai thác, chưa xây dựng được các sản phẩm du lịch từ lợi thế này. Chính vì vậy, việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc gắn với xây dựng và phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn các xã miền Tây Nghệ An đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội các xã miền Tây Nghệ An. Bài viết phân tích và đánh giá việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Thái, Thổ gắn với xây dựng và phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn các xã miền Tây Nghệ An nói chung và của xã Nghĩa Hưng nói riêng để từ đó đề xuất định hướng và giải pháp cho bảo tồn, phát huy di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Đánh giá chung về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Thái, Thổ gắn với xây dựng và phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn xã Nghĩa Hưng

Những năm qua công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp các dân tộc luôn được các cấp ủy Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các tầng lớp nhân dân trên địa bàn quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện và đã đạt được những kết quả tích cực.

Nghĩa Hưng là xã miền núi có diện tích tự nhiên 68,65 km², dân số 25.459 người, gồm 3 dân tộc Kinh, Thái, Thổ, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 25,37%. Xã nằm trên trục quốc lộ 48 – tuyến giao thông huyết mạch kết nối vùng Tây Bắc Nghệ An với các trung tâm kinh tế, văn hóa của tỉnh. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt là du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái và nông nghiệp gắn với bản sắc văn hóa. Nghĩa Hưng có cảnh quan thiên nhiên phong phú, nhiều vườn cây ăn quả tập trung, vùng trồng sâm và dược liệu quý, có sông Hiếu, hệ thống hồ đập đa dạng.Đồng thời, xã còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc: nhà sàn Thái, diễn xướng dân gian Thổ, các làng nghề truyền thống như mật mía, dệt thổ cẩm, cùng lễ hội dân gian lâu đời. Đây là tiềm năng lớn để hình thành sản phẩm du lịch cộng đồng đặc trưng, gắn với bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.

Theo một khảo sát dưới đây của 4 xóm (xóm Tân Thắng, xóm Lê Lợi, xóm Găng, xóm Bình Long) và bản Tồng Mòn trên địa bàn xã Nghĩa Hưng về hiện trạng và tiềm năng các điểm du lịch cộng đồng cho thấy các điểm này đều có những lợi thế nhất định để phát triển giá trị văn hóa với du lịch cộng đồng chẳng hạn như: Du lịch văn hóa dân gian đồng bào Dân tộc Thổ; Du lịch nông nghiệp, trải nghiệm, kết hợp dược liệu; Du lịch làng nghề trải nghiệm; Trải nghiệm hái quả, mua sản phẩm tại chỗ và Du lịch văn hóa Thái – sinh thái – nghỉ dưỡng. Với thực tế nơi đây là Văn hóa đồng bào Thổ với cồng chiêng, các làn điệu dân ca, múa dân gian, kèn,…. có cây thị cổ, có CLB văn hóa dân gian đồng bào Thổ hoạt động hiệu quả; có các vườn ao cá và có triền đồi đẹp, cùng với làng nghề mật mía truyền thống; Bản người Thái, có văn hóa cồng chiêng, múa xòe, hát lăm, khắp, nhảy sạp khắp luống, ẩm thực của đồng bào Thái. Mặc dù có những lợi thế và hiện trạng rất tích cực. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế tồn tại trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng gắn với bản sắc văn hóa dân tộc nơi đây, qua khảo sát cho thấy, vẫn chưa có được không gian diễn xướng phù hợp, cố định; Hạ tầng, cơ sở vật chất còn yếu và thiếu, các hoạt động dịch vụ chưa chuyên nghiệp; Nguồn nhân lực tại chỗ còn thiếu và yếu, chưa được đào tạo chuyên sâu, chủ yếu là làm theo kinh nghiệm và bắt chước. chưa có điểm du lịch cộng đồng chính thức được công nhận; hoạt động tham quan, trải nghiệm mang tính tự phát, thiếu quy hoạch và chưa chuyên nghiệp; Chưa hình thành hạ tầng du lịch đồng bộ (giao thông nội vùng, bãi đỗ xe, nhà vệ sinh, biển chỉ dẫn, dịch vụ điện – nước – internet); Công tác quảng bá, xúc tiến còn mờ nhạt, chưa xây dựng được thương hiệu riêng cho địa phương. Các giá trị văn hóa truyền thống, tuy còn giữ được nhiều yếu tố nguyên gốc, nhưng có nguy cơ bị mai một nếu không được bảo tồn có hệ thống, gắn với sinh kế bền vững. Lễ hội, làng nghề, diễn xướng dân gian, kiến trúc nhà sàn Thái chưa được khai thác hiệu quả trong phát triển du lịch. Đặc biệt, yếu tố con người – chủ thể sáng tạo và lưu giữ bản sắc văn hóa – chưa thật sự được đặt đúng vai trò trung tâm trong phát triển du lịch. Thanh niên, phụ nữ, nghệ nhân, già làng, trưởng bản… chính là lực lượng quyết định sự thành công của du lịch cộng đồng, nhưng hiện chưa có nhiều cơ chế khuyến khích, chưa được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng để tham gia. Nếu khơi dậy được niềm tự hào, ý thức trách nhiệm và tạo động lực để nhân dân chủ động tham gia, xã Nghĩa Hưng sẽ có nguồn lực nội sinh mạnh mẽ để vừa gìn giữ văn hóa, vừa làm giàu từ du lịch.

Bên cạnh đó, thời tiết Nghệ An rất khắc nghiệt, đặc biệt ở vùng miền Tây có khí hậu hạn hán, gió Lào, nhiệt độ mùa hè có thời điểm lên tới 41, 42 độ; mùa đông bão, lụt xảy ra liên tục cho nên ảnh hưởng rất lớn đến việc bảo tồn, bảo vệ các di tích, các di vật, cổ vật rất dễ bị hư hỏng, không có các phương tiện hiện đại để bảo quản Việc xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng cũng chưa thật đồng bộ, còn thiếu cơ sở hạ tầng, giao thông, cơ sở lưu trú, các dịch vụ kèm theo. Chưa có sự hỗ trợ tốt cho đồng bào hoạt động du lịch. Nguồn thu từ du lịch chiếm tỷ trọng không đáng kể trong nguồn thu ngân sách của các xã, các hoạt động du lịch cộng đồng gắn với giá trị văn hóa chưa trở thành nguồn thu nhập của các hộ gia đình trên địa bàn. Cộng đồng còn thiếu kiến thức và chưa được hướng dẫn về phát triển du lịch cộng đồng gắn với giá trị văn hóa dân tộc.

Trong bối cảnh hội nhập, yêu cầu phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa đặt ra cả thời cơ và thách thức. Nếu tận dụng tốt lợi thế cảnh quan, bản sắc văn hóa cùng sự quan tâm của Đảng, Nhà nước về phát triển du lịch miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số, xã Nghĩa Hưng có thể hình thành những sản phẩm du lịch cộng đồng đặc sắc, nâng cao đời sống nhân dân, góp phần xây dựng thương hiệu văn hóa – du lịch địa phương. Ngược lại, nếu không có giải pháp kịp thời, nguy cơ khai thác tự phát, thiếu định hướng, làm mất đi bản sắc văn hóa và ảnh hưởng đến phát triển bền vững là rất lớn.

ThS. Hoàng Đình Ngọc