Đẩy mạnh dân chủ trong xây dựng thôn, xóm, bản văn hóa kiểu mẫu gắn với xây dựng nông thôn mới ở Nghệ An trong giai đoạn mới

Xây dựng thôn, xóm, bản là một trong những nội dung quan trọng trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021 – 2025. Đối với Nghệ An – tỉnh có diện tích rộng, dân số đông việc xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Để xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu thực sự bền vững thì phát huy dân chủ ở cơ sở đóng vai trò then chốt và có ý nghĩa hết sức quan trọng trong giai đoạn mới hiện nay.

Nghệ An là tỉnh nằm ở khu vực Bắc Trung Bộ có diện tích tự nhiên rộng 16.493,7 km², có đường biên giới dài 468 km và 82 km bờ biển. Tỉnh Nghệ An hiện có 130 đơn vị xã, phường. Dân số toàn tỉnh trên 3,3 triệu người; thành phần các dân tộc phong phú, đa đạng, đồng bào người dân tộc thiểu số chiếm 14,76% (Thái, Thổ, Khơ Mú, Mông, Ơ Đu, tộc người Đan Lai,…). Trong những năm qua, tỉnh Nghệ An luôn xác định xây dựng NTM là nhiệm vụ trọng tâm, trong đó xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu là yếu tố quan trọng để thay đổi mọi mặt bức tranh kinh tế – xã hội ở nông thôn, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế – xã hội chung của tỉnh.

Lễ phát động toàn dân đoàn kết chung sức xây dựng nông thôn mới nâng cao ở xã Quỳnh Phú, tỉnh Nghệ An (xã An Hòa, huyện Quỳnh Lưu cũ)

Trong những năm qua, cấp ủy, tổ chức đảng trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã thể hiện rõ vai trò hạt nhân chính trị trong lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng NTM, xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu trong giai đoạn mới hiện nay. Công tác lãnh đạo được tiến hành toàn diện, đồng bộ và có nhiều đổi mới theo hướng phát hiệu quả huy dân chủ ở cơ sở. Các cấp ủy đảng đã ban hành nhiều nghị quyết chuyên đề, xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể để chỉ đạo phong trào. Trong quá trình triển khai, phát huy dân chủ được luôn được coi là nguyên tắc xuyên suốt: mọi chủ trương, kế hoạch đều được đưa ra bàn bạc công khai rộng rãi, lựa chọn hình thức triển khai phù hợp với điều kiện địa phương.

Cấp ủy đã chỉ đạo phối hợp chặt chẽ với chính quyền, Mặt trận và các đoàn thể bám sát các chương trình, mục tiêu đề ra để vận động nhân dân tham gia, đặc biệt là trong huy động nguồn lực xã hội hóa, đóng góp ngày công lao động, kinh phí xây dựng nhà văn hóa, đường giao thông nông thôn, chỉnh trang cảnh quan. Nắm thông tin tình hình từ Ban thanh tra nhân dân, tổ giám sát đầu tư cộng đồng để đưa ra các chính sách phù hợp tạo sức bật lớn từ cơ sở. Nhờ cách làm dân chủ, niềm tin của nhân dân đối với cấp ủy, chính quyền được củng cố, nhiều mô hình thôn, bản văn hóa kiểu mẫu hình thành rõ nét, chất lượng được nâng lên rõ rệt.

Kết quả xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An giai đoạn 2023 – 2025 (theo Báo cáo tổng kết phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” giai đoạn 2020 – 2025 của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch).

Biểu đồi tốc độ tăng số xã/thôn, xóm, bản văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An giai đoạn 2020 đến tháng 6/2025

Kết quả trên cho thấy hiệu quả trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền trong việc việc phát huy dân chủ trong việc xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu nói riêng và chương trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Nghệ An nói chung. Thông qua thực tiễn triển khai cấp ủy, chính quyền cấp xã đã đúc rút được nhiều kinh nghiệm quý báu để thực hiện hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ quan trọng đang đặt ra trên cơ sở phát huy tối đa sức mạnh của cả hệ thống chính trị và nhân dân.

Từ phong trào xây dựng NTM, đời sống tinh thần người dân vùng nông thôn được nâng cao

Bên cạnh đó, công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tuyên truyền của một số cấp ủy, tổ chức đảng còn nặng tính hình thức, thiếu thực chất, chưa tạo được sự bàn bạc rộng rãi trong nhân dân. Vẫn còn một số sai phạm trong quá trình tiến hành xây dựng NTM như: lạm thu, thiếu công khai, minh bạch, biển thủ công quỹ… Cơ sở hạ tầng, kinh phí đầu tư còn hạn hẹp, nhất là ở vùng miền núi cao (Kỳ Sơn, Quế Phong, Tương Dương), khiến cho việc xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu gặp nhiều khó khăn. Công tác giám sát, phản biện của nhân dân tuy có tiến bộ nhưng chưa đồng đều, đôi lúc mang tính hình thức. Văn hóa, lối sống, thuần phong mỹ tục một số nơi bị mai một, một số bộ phận nhân dân bị ảnh hưởng bởi văn hóa lai căng, thờ ờ, vô cảm.Để phát huy kết quả đạt được trong xây dựng thôn, xóm, bản văn hóa kiểu mẫu gắn với xây dựng nông thôn mới, Nghệ An cần:

Một là, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền và người dân: Đảng ủy, chính quyền cấp xã cần coi việc phát huy dân chủ là nhiệm vụ trọng tâm, đưa vào nghị quyết hằng năm. Chú trọng đổi mới nâng cao, nội dung và hình thức tuyên truyền, giáo dục nhân dân. Cần phát huy vai trò của đảng ủy viên chuyên trách trong việc đôn đốc, chỉ đạo, theo dõi để việc phát huy dân chủ gắn chặt với việc xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu, xác định đây là chìa khóa quan trọng trong việc thành bại của việc xây dựng NTM kiểu mẫu và NTM nâng cao tại địa phương hiện nay. Phát huy tính thiết thực cụ thể trong lời nói và hành động của cán bộ, đảng viên, tạo niềm tin và uy tín để nhân dân đồng thuận, tin tưởng từ đó đồng hành, chia sẻ, giải quyết những vấn đề đang đặt ra. Ngoài ra đảng ủy cần tổ chức nhiều lớp tập huấn để bồi dưỡng cho cán bộ thôn, bản về kỹ năng thuyết trình, phương pháp tổ chức hội nghị dân chủ, kỹ năng tuyên truyền, vận động… Chỉ đạo sát sao việc lựa chọn, bầu cử chức danh trưởng thôn, trưởng bản là người có đủ phẩm, năng lực và trình độ từ đó gây dựng hạt nhân phát triển phong trào.

Hai là, đẩy mạnh tuyên truyền, phát huy vai trò MTTQ và các tổ chức đoàn thể: Mặt trận và các tổ chức đoàn thể cần tăng cường các hình thức tuyên truyền sinh động: diễn đàn đối thoại, sinh hoạt chuyên đề, sinh hoạt đoàn thể. Thông qua đó để tuyên truyền, giáo dục động viên và định hướng cho quần chúng nhân dân về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước nói chung và về xây dựng NTM, xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu hiện nay. Lắng nghe tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, phản ánh kịp thời, hiệu quả lên các cấp có thẩm quyền để kịp thời điều chỉnh chính sách phù hợp. Hỗ trợ, động viên nhân dân trong thực hiện các chương trình, mục tiêu NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu, để người dân hiểu được các giá trị được thụ hưởng từ các phương trào, chương trình, mục tiêu mà cấp ủy, chính quyền đang tiến hành…Phát huy hiệu quả vai trò giám sát và phản biện của Mặt trận tổ quốc, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Hội cựu chiến binh kết hợp với các hình thức tự quản, thanh tra nhân dân để việc thực hiện các nhiệm vụ đi vào thực chất và phát huy hiệu quả. Có cơ chế động viên, khen thưởng đối với các nhân, tổ chức có “mô hình hay, cách làm tốt” để từ đó lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng.

Ba là, huy động nguồn lực xã hội, gắn với lợi ích thiết thực của người dân: Đảng ủy, chính quyền phát động chương trình, kế hoạch khuyến khích nhân dân góp sức xây dựng hạ tầng, chỉnh trang cảnh quan với phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”. Huy động nguồn lực nhân dân để thúc đẩy nhanh nhiệm vụ, mục tiêu. Cần có mục tiêu, yêu cầu cụ thể để huy động nguồn lực từ dân, tránh tình trạng chủ quan, nóng vội trên cơ sở tính toán khoa học và có lộ trình để không đi vào hình thức và lạm dụng việc đóng góp từ người dân. Chỉ đạo xây dựng mô hình điểm tại các thôn, bản có nhiều điều kiện, tiềm năng thuận lợi để lan tỏa rộng rãi trong phong trào. Đi đôi với việc phát triển văn hóa phải gắn với bảo vệ môi trường, giữ gìn an ninh trật tự, bản sắc văn hóa, thuần phong mỹ tục của bà con vùng dân tộc, chống lại các tệ nạn, hủ tục lạc hậu, xây dựng thôn, bản đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội, ấm no hạnh phúc. Bên cạnh đó, cấp xã cần đẩy mạnh liên kết với doanh nghiệp, hợp tác xã để phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho nhân dân, cải thiện đời sống vật chất – tinh thần cho nhân dân, củng cố đoàn kết trong nội bộ đảng, chính quyền và đoàn thể để phát huy sức mạnh tổng hợp trong xây dựng NTM và thôn, bản văn hóa kiểu mẫu.

Bốn là, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu: Đảng ủy chỉ đạo chính quyền tập trung thực hiện tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo và Đề án số 34-ĐA/TU của Ban thường vụ Tỉnh ủy ngày 01/10/2024 về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 và Nghị quyết số 17-NQ/TU của Ban thường vụ Tỉnh ủy ngày 29/10/2024 về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Từ đó cụ thể hóa vào từng nhiệm vụ chính trị của địa phương, triển khai nhanh chóng việc xây dựng và hoàn thiện mô hình “thôn, bản số”, ứng dụng mạng xã hội, phần mềm quản lý để công khai các khoản đóng góp, dự toán, quyết toán. Khuyến khích người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến, tham gia nhóm cộng đồng số để nắm bắt, giám sát thông tin minh bạch. Ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số rộng rãi trong các lĩnh vực giáo dục, y tế, văn hóa, giao thông, kinh tế nông nghiệp,… để nhân dân được tiếp cận thông tin và triển khai ứng dụng thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội địa phương. Tiếp tục hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ công nghệ số cộng đồng.

Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Phát huy vai trò trách nhiệm của cấp ủy, chi bộ trong công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ đề ra kết hợp với Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng kiểm tra việc công khai, minh bạch mọi khoản thu, chi, hạng mục đầu tư để nhân dân theo dõi, giám sát. Cần xây dựng tiêu chí giám sát, thiết lập cơ chế báo cáo, thu thập dữ liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp điều chỉnh, đảm bảo sự phù hợp với các mục tiêu quốc gia về nông thôn mới và yêu cầu phát triển bền vững. Đánh giá tác động của việc ứng dụng KHCN và chuyển đổi số đến đời sống kinh tế – xã hội của người dân nông thôn, cũng như hiệu quả sử dụng ngân sách để từ đó điều chỉnh chính sách phù hợp với tình hình và các đối tượng nằm trong phạm vi tác động và thụ hưởng.

Đẩy mạnh dân chủ trong xây dựng thôn, xóm, bản văn hóa kiểu mẫu gắn với xây dựng nông thôn mới ở Nghệ An là yêu cầu tất yếu để nâng cao chất lượng đời sống vật chất, tinh thần, giữ gìn bản sắc văn hóa và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững ở Nghệ An. Những kết quả bước đầu tại các thôn, bản kiểu mẫu ở Nghệ An đã khẳng định dân chủ là động lực, là chìa khóa để nhân dân trở thành chủ thể trong xây dựng đời sống văn hóa mới. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu NTM đến năm 2030 Nghệ An cần có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, củng cố sức mạnh khối đại đoàn kết và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

ThS. Hoàng Đình Ngọc