Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở gắn với xây dựng nông thôn mới ở Nghệ An

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” có ý nghĩa to lớn trong việc phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, xây dựng nếp sống văn minh, nâng cao chất lượng đời sống tinh thần cho Nhân dân. Tăng cường niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, qua đó xây dựng hệ thống chính trị cơ sở trong sạch, vững mạnh. Bài viết phân tích vai trò của văn hóa cơ sở, đánh giá thực trạng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, rút ra nguyên nhân, đồng thời đề xuất giải pháp nhằm phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trên địa bàn tỉnh Nghệ An trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở giai đoạn hiện nay.

Trong Văn kiện Đại hội XIII, Đảng khẳng định: “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam toàn diện, hướng đến chân – thiện – mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học” (Đảng Cộng sản Việt Nam. (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Hà Nội: Nxb Chính trị quốc gia Sự thật. t1, tr144). Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì đã được triển khai sâu rộng trên cả nước, góp phần quan trọng xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân và phát triển bền vững.

Trong bối cảnh cả nước đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã và đang trở thành nền tảng tinh thần vững chắc cho sự phát triển kinh tế – xã hội. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giữ vai trò trung tâm đoàn kết, tập hợp các tầng lớp Nhân dân, là chủ thể quan trọng trong vận động xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Đặc biệt ở Nghệ An, một địa phương có diện tích rộng, dân số đông, nhiều vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, việc phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở càng có ý nghĩa chiến lược.

Đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu – Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh chung vui Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc tại xóm Hưng Lợi 2, xã Lam Thành, tỉnh Nghệ An (chiều 12/11/2025)

Những năm qua Mặt trận Tổ quốc các cấp ở Nghệ An đã thường xuyên phối hợp với các tổ chức thành viên tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng đời sống văn hóa. Vận động Nhân dân thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội, loại bỏ hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, phát huy phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc. Thông qua các phong tràocuộc vận động, các như: “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”; “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”; “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”;… Nhiều mô hình hay, cách làm sáng tạo được triển khai như: “Xóm văn hóa tự quản”; “Khu dân cư không có tệ nạn xã hội”; “Câu lạc bộ gia đình phát triển bền vững”,… nổi bật Hội LHPN có 2.896 mô hình góp phần xây dựng Nông thôn mới (NTM), xây mới và sửa chữa 704 mái ấm tình thương, trị giá hơn 17 tỷ đồng, nhận đỡ đầu 1.771 trẻ mồ côi với cam kết trên 25 tỷ đồng. Hội Nông da hỗ trợ 1.895 mô hình, xây dựng 2.125 “Vườn mẫu nông dân”, trồng gần 182,4 ngàn cây, triển khai trên 700 cuộc giám sát, Mặt trận Tổ quốc đã đưa các giá trị văn hóa trở thành chuẩn mực ứng xử hàng ngày trong cộng đồng.

Đồng chí Trần Thị Thu Hương, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh về dự và chung vui ngày hội Đại đoàn kết cùng với Nhân dân và cán bộ bản Cắm Pỏm, xã Mường Quàng, tỉnh Nghệ An (sáng ngày 16/11)

Đẩy mạnh xây dựng hệ thống nhà văn hóa, sân vận động ở các thôn, xóm bằng sự kết hợp giữa ngân sách Nhà nước và đóng góp của Nhân dân, từ tiền, ngày công lao động, đóng góp xã hội hóa. Ví dụ: thôn 4 xã Tường Sơn (Anh Sơn cũ) đã xây dựng sân vận động mới từ nguồn lực huy động trong dân và con em xa quê, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cộng đồng.

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với xây dựng NTM tiếp tục được Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội phối hợp các cấp, các ngành quan tâm chỉ đạo, duy trì thực hiện tốt. Các câu lạc bộ văn hóa, nghệ thuật, mô hình văn hoá ở cơ sở và nhiều chương trình nghệ thuật, thể thao quần chúng được tổ chức với các hình thức đa dạng, phong phú nhằm tiếp tục lan tỏa các giá trị văn hóa, động viên, khích lệ tinh thần đoàn kết, đồng lòng trong các tầng lớp Nhân dân chung sức thi đua xây dựng nông thôn mới. Đến ngày 30/6/2025 (trước thời điểm sắp xếp chính quyền địa phương 02 cấp); toàn tỉnh có 275 xã/362 xã đạt chuẩn NTM (trong đó: Có 102/275 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 16/275 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu); có 10 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn NTM/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM (trong đó, huyện Nam Đàn đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2024). Phong trào xây dựng thôn, bản văn hóa, gia đình văn hóa ngày càng phát triển sâu rộng và thiết thực, hiện có 73% xóm, bản, khối văn hóa, có 82% xã, phường, thị trấn (trước sáp nhập) có thiết chế văn hóa thể thao đạt chuẩn quốc gia.

Nhiều mô hình hiệu quả được duy trì: “Khu dân cư kiểu mẫu”, “Làng văn hóa xanh – sạch – đẹp”, “Tuyến đường sáng – xanh – sạch – đẹp – an toàn”, “Tổ liên gia tự quản”, “Khu dân cư không có tội phạm, tệ nạn xã hội”, “Dòng họ hiếu học” Công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, tang, lễ hội đạt kết quả tích cực. Hằng năm Mặt trận Tổ quốc các cấp tổ chức tôn vinh, biểu dương “Gia đình văn hóa tiêu biểu”, “Khu dân cư văn hóa tiêu biểu”, góp phần tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.

Chất lượng giáo dục được nâng lên; có gắn kết giữa “dạy chữ” và “dạy người” thông qua các phong trào như trường học văn hóa, học sinh thanh lịch, nhà giáo mẫu mực. Xây dựng được mô hình phòng chống bạo lực gia đình, gia đình văn hóa,… Tổ chức, tu sửa và phát huy di tích văn hóa lịch sử (như Kim Liên, Phan Bội Châu, đền thờ Vua Mai Hắc Đế) để vừa lưu giữ giá trị truyền thống, vừa phát triển du lịch gắn với văn hóa.

Phong trào thể dục, thể thao quần chúng tiếp tục phát triển rộng khắp, trở thành nhu cầu tự giác và sự tham gia của đông đảo Nhân dân. Có được những thành trên là có sự đóng góp không nhỏ của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội các cấp trên địa bàn tỉnh Nghệ An trong những năm qua.

Bên cạnh đó, ở một số địa phương, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội cấp cơ sở chưa thực sự coi xây dựng văn hóa cơ sở là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, mà xem là phong trào phụ, mang tính tuyên truyền, cổ động, chưa gắn với phát triển bền vững cộng đồng. Việc đưa các nội dung xây dựng văn hóa vào chương trình hành động, kế hoạch năm của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc còn thiếu cụ thể, nhiều nơi chỉ “lồng ghép” hình thức. Một số cán bộ Mặt trận Tổ quốc cơ sở chưa hiểu sâu các tiêu chí văn hóa, chưa nắm chắc nội dung, phương pháp vận động Nhân dân.

Một số thiết chế văn hóa xuống cấp, chưa được đầu tư đồng bộ; công tác bình xét danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Khu dân cư văn hóa” còn nặng về thành tích, thiếu khách quan; hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc chưa thường xuyên, chưa đủ chiều sâu; sự phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội với các cơ quan hữu quan đôi lúc thiếu đồng bộ; công tác giám sát văn hóa ở cơ sở chưa có cơ chế mạnh, còn nể nang, nguồn lực xã hội hóa còn hạn chế, nhất là ở miền núi, vùng sâu, vùng xa. Nghệ An là địa phương có diện tích lớn, dân số đông, điều kiện phát triển kinh tế – xã hội còn khó khăn; đời sống Nhân dân còn thấp, chênh lệch giàu nghèo còn cao.

Cơ chế phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội với chính quyền chưa chặt chẽ. Một số địa phương chưa có quy chế phối hợp cụ thể trong lĩnh vực xây dựng đời sống văn hóa, dẫn đến tình trạng “trông chờ, ỷ lại” hoặc chồng chéo. Có nơi Mặt trận Tổ quốc chỉ dừng ở vai trò “tham gia”, chưa chủ động đề xuất, tổ chức, hay giám sát hoạt động của chính quyền, đoàn thể trong xây dựng văn hóa. Việc tổ chức các hội nghị giao ban định kỳ giữa Mặt trận Tổ quốc và ban chỉ đạo phong trào văn hóa cơ sở chưa được quan tâm. Cấp ủy một số nơi chưa thực sự phát huy vai trò định hướng, lãnh đạo thường xuyên đối với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong xây dựng phong trào văn hóa cơ sở.

Thực tiễn ở Nghệ An trong thời gian qua cho thấy phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, tăng cường đoàn kết cộng đồng, tạo nền tảng cho phát triển bền vững. Tuy nhiên, để phong trào đi vào chiều sâu, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội cần tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động; tăng cường giám sát, phản biện, huy động nguồn lực xã hội, gắn phong trào với chương trình xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh. Đây là những giải pháp căn cơ nhằm phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở Nghệ An trong giai đoạn mới, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết số 39-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển tỉnh Nghệ an đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững đất nước trong kỷ nguyên phát triển mới.

ThS. Hoàng Đình Ngọc