Giải pháp xây dựng thôn, bản, xóm văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững giai đoạn 2025 – 2030

Trong những năm qua, Nghệ An đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật trong xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa, tạo nền tảng vững chắc cho việc phát triển đời sống văn hóa cơ sở. Hệ thống cơ chế, chính sách và văn bản chỉ đạo về quy hoạch, xây dựng thiết chế văn hóa, thể thao được ban hành kịp thời, đồng bộ, làm hành lang pháp lý để triển khai thực hiện thống nhất từ tỉnh đến cơ sở. Đến nay, 100% xã, phường, thị trấn đã có quy hoạch thiết chế văn hóa, thể thao gắn với quy hoạch nông thôn mới. Ở cấp thôn, bản, khối phố, 3.751/3.800 xóm đã có nhà văn hóa – sân thể thao (tỷ lệ gần 99%), khoảng 80% có hệ thống truyền thanh, góp phần nâng cao mức hưởng thụ văn hóa tinh thần của nhân dân.

Cơ sở vật chất văn hóa, thể thao được quan tâm đầu tư từ tỉnh đến huyện, xã với nhiều công trình quan trọng như Nhà Văn hóa Lao động, sân vận động, nhà thi đấu, rạp hát, Trung tâm Bảo tồn và Phát huy di sản dân ca xứ Nghệ, cùng hàng trăm công trình thể thao cơ sở. Hoạt động đào tạo, bồi dưỡng cán bộ văn hóa, thể thao cũng được chú trọng: 100% xã, phường, thị trấn đã thành lập Ban Văn hóa, bố trí công chức chuyên trách, 3.804 trưởng thôn phụ trách nhà văn hóa được tập huấn nghiệp vụ. Nhờ vậy, chất lượng hoạt động ở các thiết chế văn hóa, thể thao ngày càng nâng cao, mỗi xã, phường, thị trấn duy trì hàng chục buổi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể thao, hội thi, hội diễn, tạo không khí sôi nổi, gắn kết cộng đồng.

Đặc biệt, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã đi vào chiều sâu, nhiều hoạt động văn hóa, thể thao, sinh hoạt cộng đồng được tổ chức thường xuyên tại nhà văn hóa xóm, bản, góp phần xây dựng nếp sống văn minh, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, đồng thời tạo môi trường sinh hoạt tinh thần lành mạnh, thiết thực phục vụ đời sống nhân dân. Đây chính là những thành tựu nổi bật khẳng định sự nỗ lực của Nghệ An trong xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa trong giai đoạn hiện nay.

Lễ phát động đợt cao điểm xây dựng nông thôn mới nâng cao ở xã An Hòa, huyện Quỳnh Lưu (nay là xã Quỳnh Phú, tỉnh Nghệ An)

Những thành tựu đạt được trong xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa ở Nghệ An không chỉ dừng lại ở việc hoàn thiện hệ thống thiết chế, nâng cấp cơ sở vật chất và đa dạng hóa hoạt động văn hóa, thể thao, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc đối với sự phát triển bền vững của địa phương. Trước hết, đó là việc tạo dựng được môi trường văn hóa lành mạnh, nơi người dân được tham gia, sáng tạo và hưởng thụ các giá trị tinh thần, qua đó góp phần nâng cao đời sống vật chất gắn liền với đời sống tinh thần. Đồng thời, các thiết chế văn hóa, thể thao ở cơ sở trở thành “cầu nối” gắn kết cộng đồng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể và người dân trong quản lý, tổ chức, duy trì hoạt động văn hóa, thể thao.

Mặt khác, phong trào xây dựng làng, bản, khối phố văn hóa đã góp phần quan trọng vào việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của xứ Nghệ, xây dựng nếp sống văn minh, kỷ cương, an toàn trong cộng đồng dân cư. Sự phát triển của hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở gắn liền với mục tiêu xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội toàn diện, bền vững. Có thể khẳng định, những kết quả đạt được không chỉ phản ánh sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền các cấp, sự vào cuộc của ngành văn hóa, thể thao mà còn thể hiện sự đồng thuận, hưởng ứng tích cực của nhân dân, tạo nền tảng quan trọng để Nghệ An tiếp tục phát triển văn hóa, con người, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển trong giai đoạn mới.

Văn hóa cộng đồng luôn được phát huy ở lễ hội của địa phương (Khai hội du lịch Nậm Xán – Tùng Hương xã Tam Quang, tỉnh Nghệ An năm 2023)

Bên cạnh những thành tựu đạt được, vẫn còn nhiều khó khăn trong quá trình xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa ở Nghệ An hiện nay. Sau khi thực hiện chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính, nhiều nơi rơi vào tình trạng vừa thừa vừa thiếu nhà văn hóa: có xóm có tới 2-3 nhà văn hóa nhưng diện tích nhỏ, xuống cấp, không đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt khi số hộ dân tăng lên; trong khi đó, một số địa bàn rộng, dân cư thưa thớt lại không có nhà văn hóa đạt chuẩn, khiến việc tổ chức hội họp, sinh hoạt cộng đồng gặp nhiều bất tiện. Toàn tỉnh hiện còn 355 xóm chưa có thiết chế văn hóa – thể thao, 669 nhà văn hóa chưa đạt chuẩn, 1.008 nhà văn hóa xuống cấp, nhiều nơi thiếu sân thể thao hoặc có nhưng không đảm bảo diện tích. Bên cạnh đó, việc quản lý và xử lý tài sản công sau sáp nhập còn chậm, nhiều thiết chế văn hóa không được sử dụng gây lãng phí nguồn lực. Khó khăn về quy hoạch đất, đặc biệt tại các thôn miền núi, vùng biển và khu vực đô thị như thành phố Vinh, khiến việc xây dựng mới nhà văn hóa, sân thể thao càng thêm bế tắc. Trong khi đó, nguồn ngân sách nhà nước hạn chế, việc huy động nguồn lực xã hội hóa còn nhiều vướng mắc. Hoạt động của các thiết chế văn hóa – thể thao chưa đồng đều, thiếu sự đổi mới, một số nơi phong trào chưa bền vững, vẫn tồn tại tình trạng tệ nạn xã hội, ô nhiễm môi trường, bạo lực học đường, bạo lực gia đình. Chất lượng xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa còn chênh lệch giữa các vùng: khu vực đồng bằng đạt tỷ lệ cao, nhưng miền núi, vùng sâu, vùng xa, ven biển lại thấp, đe dọa đến tính bền vững và lan tỏa của phong trào. Để xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An trong thời gian tới, cần triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp gắn với thực tiễn của tỉnh.

Thứ nhất, nhóm giải pháp về nhận thức: Cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, làm cho cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức đầy đủ ý nghĩa, tầm quan trọng của việc xây dựng thôn, bản, xóm văn hóa kiểu mẫu. Coi trọng việc phát huy vai trò hạt nhân của chi bộ, các tổ chức chính trị – xã hội, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng; đề cao trách nhiệm của các cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong việc coi xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là nhiệm vụ chiến lược, gắn chặt với xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế – xã hội và bảo tồn bản sắc văn hóa xứ Nghệ.

Công tác tuyên truyền cần đổi mới về nội dung, hình thức, chú trọng tính thiết thực, dễ nhớ, dễ thực hiện, tạo sự đồng thuận, thống nhất trong nhân dân. Xây dựng phong trào “mỗi người dân là một chủ thể văn hóa”, “gia đình văn hóa – cộng đồng văn hóa”.

Thứ hai, nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách và nguồn lực: Cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện phong trào xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa gắn với xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu. Có cơ chế phân cấp, phân quyền rõ ràng cho chính quyền cơ sở trong việc quản lý, khai thác, sử dụng thiết chế văn hóa – thể thao, bảo đảm hiệu quả và tránh tình trạng dôi dư, lãng phí, đồng thời ưu tiên đầu tư cho những địa bàn còn thiếu hoặc xuống cấp.

Đa dạng hóa nguồn lực bằng cách kết hợp việc tăng đầu tư từ ngân sách tỉnh, đồng thời xây dựng cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã, con em quê hương và cộng đồng đóng góp xây dựng và nâng cấp thiết chế văn hóa, nhưng phải có cơ chế khuyến khích, minh bạch, tạo niềm tin và sự gắn bó lâu dài. Hoàn thiện cơ chế công nhận, đánh giá danh hiệu “khu dân cư văn hóa”, bảo đảm khách quan, minh bạch, gắn với tiêu chí cụ thể và tránh bệnh thành tích.

Thứ ba, nhóm giải pháp về tổ chức, bộ máy: Kiện toàn, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ văn hóa cơ sở: bố trí đủ công chức văn hóa – xã hội, giảm tình trạng kiêm nhiệm; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng tổ chức hoạt động, đồng thời khuyến khích cán bộ trẻ, có năng lực tham gia vào công tác tổ chức và các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao ở cơ sở. Các lớp tập huấn phải đi sâu vào kỹ năng tổ chức, quản lý hoạt động, tạo môi trường để cán bộ cơ sở học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm.

Phát huy vai trò lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền và sự phối hợp của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể trong việc vận động, giám sát, tổ chức phong trào. Xây dựng và nhân rộng mô hình “Ban vận động xây dựng đời sống văn hóa” hoạt động hiệu quả ở xóm, thôn, bản; huy động các già làng, người có uy tín, chức sắc tôn giáo tham gia dẫn dắt, tạo sức lan tỏa.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết, khen thưởng kịp thời, nhân rộng điển hình tiên tiến để khích lệ phong trào.

Thứ tư, nhóm giải pháp về nội dung, hoạt động: Tiếp tục đổi mới và đa dạng hóa hoạt động tại các nhà văn hóa, khu thể thao thôn, bản: tổ chức thường xuyên sinh hoạt câu lạc bộ văn nghệ, thể thao, đọc sách, chiếu phim, tuyên truyền pháp luật, sinh hoạt cộng đồng. Cần làm phong phú và hấp dẫn hơn, gắn kết văn hóa – thể thao – du lịch – truyền thông, khơi dậy những giá trị truyền thống của xứ Nghệ như dân ca ví, giặm, lễ hội truyền thống, trò chơi dân gian, cùng với các hoạt động văn hóa hiện đại phù hợp giới trẻ. Các xóm, bản, khối phố cần xây dựng lịch hoạt động định kỳ, gắn với các ngày lễ lớn, ngày hội toàn dân, để duy trì không khí sôi nổi, tạo sân chơi lành mạnh, bổ ích. Tổ chức các hội thi, hội diễn, giải thể thao quần chúng, ngày hội văn hóa ở xóm, thôn, bản để tạo khí thế thi đua sôi nổi, thu hút sự tham gia đông đảo của nhân dân.

Ngoài ra, cần gắn xây dựng xóm, thôn, bản văn hóa với các phong trào khác như “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Gia đình văn hóa”, “Khu dân cư an toàn về an ninh trật tự”, phong trào bảo vệ môi trường sáng – xanh – sạch – đẹp. Việc xét, công nhận danh hiệu khu dân cư văn hóa phải khách quan, thực chất, tránh hình thức, chạy theo thành tích. Đồng thời, chú trọng công tác sơ kết, tổng kết, khen thưởng, nhân rộng điển hình để tạo động lực thi đua.

Xây dựng thôn, bản, xóm văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An giai đoạn 2025 – 2030 là nhiệm vụ quan trọng, vừa mang ý nghĩa chính trị – xã hội sâu sắc, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội bền vững. Để đạt được mục tiêu này, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, sự chủ động, sáng tạo của cấp ủy, chính quyền các cấp, sự phối hợp của các tổ chức chính trị – xã hội và đặc biệt là vai trò chủ thể của nhân dân. Những giải pháp đã nêu không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đời sống văn hóa cơ sở, mà còn tạo nền tảng tinh thần vững chắc cho sự phát triển toàn diện của tỉnh Nghệ An trong giai đoạn mới. Đây cũng là sự cụ thể hóa quan điểm của Đảng về “xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, đưa Nghệ An trở thành một điểm sáng trong công cuộc xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, văn minh, hiện đại, giàu bản sắc.

ThS. Hoàng Đình Ngọc