Vai trò của Chi bộ Đảng trong lãnh đạo xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An

Trong đời sống chính trị – xã hội ở các thôn, bản, vai trò của chi bộ vô cùng quan trọng. Không chỉ là tổ chức lãnh đạo, chỉ đạo, xây dựng chủ trương, tuyên truyền, truyền đạt chủ trương, chính sách, chi bộ còn là trung tâm tổ chức thực hiện, phát động, khởi xướng các phong trào văn hóa, thực hiện các chuẩn mực và đảm bảo tính bền vững của các phong trào. Bài viết này phân tích vai trò của chi bộ Đảng trong việc lãnh đạo xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu tại Nghệ An, làm rõ các chức năng, kết quả đạt được, những thách thức, và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực tiễn.

Trong tiến trình phát triển nông thôn mới ở Việt Nam, việc xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu đã trở thành một trong những mục tiêu quan trọng, không chỉ nhằm nâng cao đời sống vật chất mà còn định hình giá trị tinh thần, ý thức cộng đồng và chuẩn mực xã hội. Văn hóa, trong bối cảnh này, không chỉ là yếu tố tinh thần mà còn là công cụ để huy động nguồn lực cộng đồng, thúc đẩy gắn kết xã hội, tạo sự đồng thuận và ổn định xã hội. Việc xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu tại Nghệ An thể hiện một cách sinh động và rõ nét vai trò lãnh đạo, định hướng và tổ chức của chi bộ Đảng – hạt nhân chính trị tại địa phương.

Từ năm 2015 đến nay, Nghệ An đã triển khai mạnh mẽ phong trào xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu, gắn với chương trình nông thôn mới. Qua thực hiện tiêu chí, tiêu chuẩn theo Nghị định số 86/2023/NĐ-CP ngày 07/12/2023 của Chính phủ quy định khung tiêu chuẩn và trình tự, thủ tục, hồ sơ xét tặng danh hiệu “Thôn, tổ dân phố văn hóa” “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu” đã góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của người dân tại cộng đồng. Tính đến ngày 30/6/2025, tỉnh Nghệ An có 482.900 hộ gia đình văn hóa và 2.755 làng, bản, khối, phố văn hóa (trong đó, 2.755 danh hiệu được trao tặng, với mục tiêu đến cuối năm 2025 sẽ có thêm 180 đơn vị mới được công nhận danh hiệu).

Sinh hoạt chi bộ thường kỳ ở bản Minh Tiến, xã Quỳ Châu (xã Châu Hạnh, huyện Quỳ Châu cũ)

Đơn cử như ở đơn vị huyện Quỳnh Lưu cũ, các chi bộ đã phân công đảng viên phụ trách từng lĩnh vực văn hóa, tổ chức các hoạt động văn nghệ và thể thao định kỳ. Nhờ đó, tỷ lệ hộ gia đình văn hóa đạt gần 90%, nhiều khu dân cư được công nhận văn hóa kiểu mẫu. Hoặc như ở huyện Kỳ Sơn cũ, các chi bộ phối hợp với các đoàn thể tổ chức khôi phục lễ hội truyền thống của người Thái, H’Mông, nâng cao ý thức bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số. Các bản này vừa đạt tiêu chí văn hóa, vừa phát triển du lịch sinh thái, tạo nguồn thu nhập bổ sung cho cộng đồng. Ở đơn vị huyện Con Cuông cũ, các chi bộ định hướng kết nối văn hóa với du lịch cộng đồng. Một số bản văn hóa kiểu mẫu trở thành điểm tham quan sinh thái, góp phần nâng cao đời sống vật chất cho người dân, đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa đặc trưng. Ngoài ra, nhiều chi bộ đã áp dụng công nghệ số để thông tin, tuyên truyền và quản lý các hoạt động văn hóa, tăng cường sự tham gia của giới trẻ và hỗ trợ giám sát các tiêu chí văn hóa.

Mặc dù phong trào xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu ở Nghệ An đạt nhiều kết quả tích cực, vẫn tồn tại một số thách thức đáng kể: (i) Sự chênh lệch vùng miền, các xã miền núi, vùng sâu, vùng xa gặp nhiều khó khăn hơn so với vùng đồng bằng về kinh tế, hạ tầng, trình độ dân trí và tiếp cận thông tin. Sự chênh lệch này khiến việc triển khai phong trào khó đồng đều, đồng thời gây áp lực cho chi bộ trong việc cân bằng nguồn lực và hỗ trợ cộng đồng; (ii) Thiếu kinh phí và cơ sở vật chất, nhiều chi bộ gặp khó khăn trong chỉ đạo huy động ngân sách để duy trì hoạt động văn hóa, bảo dưỡng nhà văn hóa, sân chơi, thư viện cộng đồng. Một số bản miền núi phải chờ nguồn hỗ trợ từ cấp huyện, cấp tỉnh mới có thể sửa chữa cơ sở vật chất, dẫn đến phong trào không liên tục và khó đạt hiệu quả bền vững; (iii) Thiếu đội ngũ cán bộ có chuyên môn, chi bộ ở thôn, bản phần lớn là cán bộ kiêm nhiệm, chưa được đào tạo chuyên sâu về quản lý văn hóa. Điều này hạn chế khả năng tổ chức các hoạt động phức tạp, phân tích và áp dụng các tiêu chí văn hóa một cách khoa học; (iv) Chênh lệch nhận thức và sự tham gia của cộng đồng, một số hộ dân còn coi nhẹ vai trò của phong trào văn hóa, tập trung nhiều vào kinh tế, dẫn đến việc thực hiện tiêu chí văn hóa còn hình thức. Giới trẻ cũng ít tham gia nếu không có sự kết hợp giữa truyền thống và công nghệ số; (v) Tiêu chí chưa đồng bộ và giám sát hình thức – một số tiêu chí thôn, bản văn hóa kiểu mẫu vẫn còn mang tính định tính, chưa cụ thể hóa từng chỉ số đánh giá. Việc giám sát đôi khi mang tính hình thức, chưa đánh giá đúng thực chất sự thay đổi trong cộng đồng. Điều này đặt ra yêu cầu chi bộ phải sáng tạo, linh hoạt trong áp dụng tiêu chí và giám sát thực hiện.

Xuất phát từ thực tiễn đặt ra trong quá trình xây dựng thôn, bản văn hóa kiểu mẫu về nông thôn mới, nhiều đảng bộ, chi bộ đã xác định: Chi bộ Đảng là hạt nhân chính trị ở thôn, bản, đóng vai trò trung tâm trong lãnh đạo mọi hoạt động cộng đồng, bao gồm kinh tế, chính trị, an ninh, trật tự và văn hóa. Nó vừa là trung tâm định hướng tư tưởng, vừa là đơn vị tổ chức thực hiện các chủ trương và phong trào. Và thực hiện các chức năng chủ yếu sau:

Thứ nhất, vai trò định hướng chính trị – tư tưởng: Chi bộ Đảng là trung tâm định hướng tư tưởng và chính trị ở thôn, bản, đặc biệt trong xây dựng văn hóa kiểu mẫu. Nhiệm vụ này bao gồm: truyền đạt các chủ trương, nghị quyết của Đảng và Nhà nước; giáo dục nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống; hướng dẫn hành vi, nếp sống văn minh trong cộng đồng. Ở Nghệ An, nhiều chi bộ, đặc biệt là các chi bộ ở các huyện Quỳnh Lưu, Nam Đàn (cũ) đã ban hành nghị quyết chuyên đề về thực hiện nếp sống văn minh trong cưới hỏi, việc tang và lễ hội. Việc này không chỉ giúp nhân dân hiểu và thực hiện các chủ trương của Đảng mà còn hạn chế các hủ tục, lãng phí và các hành vi lệch chuẩn xã hội. Vai trò định hướng còn thể hiện qua việc tổ chức các buổi sinh hoạt chi bộ chuyên đề về văn hóa, nơi đảng viên (sau khi lắng nghe ý kiến nhân dân) trao đổi, thống nhất quan điểm về các tiêu chí thôn, bản văn hóa kiểu mẫu. Kết quả là nhận thức cộng đồng về các giá trị văn hóa được nâng cao, sự đồng thuận trong thực hiện phong trào được củng cố.

Thứ hai, vai trò lãnh đạo tổ chức và huy động nguồn lực: Chi bộ không chỉ định hướng mà còn là lực lượng chỉ đạo tổ chức và huy động nguồn lực, bao gồm nguồn nhân lực, vật chất, tài chính và trí tuệ xã hội. Phân công đảng viên phụ trách lĩnh vực: mỗi đảng viên đảm nhận một nhiệm vụ cụ thể, từ phong trào văn nghệ, thể thao, đến công tác giáo dục nếp sống văn hóa. Ví dụ, tại huyện Con Cuông cũ, đảng viên trẻ phụ trách phong trào thể thao cộng đồng, đảng viên cao tuổi chịu trách nhiệm vận động gia đình thực hiện nếp sống văn minh, và cán bộ nữ phối hợp với các tổ chức phụ nữ giám sát việc thực hiện các tiêu chí về gia đình văn hóa. Xây dựng và quản lý thiết chế văn hóa: nhiều chi bộ đã trực tiếp tham gia vào việc xây dựng nhà văn hóa, sân thể thao, thư viện cộng đồng. Huy động sự tham gia của cộng đồng: Chi bộ chỉ đạo ban chỉ huy thôn, bản tổ chức các cuộc họp dân, lễ hội truyền thống, phong trào văn hóa nhằm khuyến khích người dân tự nguyện tham gia. Trong các bản dân tộc thiểu số tại Kỳ Sơn, đã huy động đông đảo hộ dân tham gia các hoạt động bảo tồn lễ hội truyền thống, góp phần nâng cao giá trị văn hóa bản địa. Vai trò tổ chức và huy động nguồn lực của chi bộ tạo nên hiệu quả kép: vừa tăng cường sự tham gia của cộng đồng, vừa tối ưu hóa sử dụng nguồn lực địa phương, từ đó thúc đẩy phong trào văn hóa đi vào thực chất và bền vững.

Thứ ba, vai trò kiểm tra và giám sát: Chi bộ là lực lượng kiểm tra, giám sát, đảm bảo việc thực hiện các tiêu chí văn hóa được duy trì nghiêm túc. Nhiều chi bộ lập các tổ kiểm tra, giám sát tổ đảng, đảng viên, thông qua đó báo cáo kết quả sinh hoạt, thực hiện hương ước, quy ước, tình hình gia đình văn hóa. Ví dụ, tại huyện Tương Dương cũ, các chi bộ giao nhiệm vụ các đảng viên phụ trách lập danh sách hộ gia đình thực hiện nếp sống văn minh, tiến hành kiểm tra việc duy trì hàng quý. Giải quyết vi phạm: qua giám sát, các hành vi lệch chuẩn như hôn nhân cận huyết, tệ nạn xã hội, vi phạm nếp sống văn hóa được phát hiện và xử lý kịp thời, vừa giáo dục vừa đảm bảo chuẩn mực cộng đồng. Báo cáo và đề xuất điều chỉnh: chi bộ tổng hợp kết quả giám sát, phản ánh lên cấp ủy để điều chỉnh và hướng dẫn thực hiện tiêu chí văn hóa. Qua vai trò giám sát, chi bộ không chỉ duy trì hiệu quả phong trào mà còn củng cố tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý cộng đồng.

Thứ tư, vai trò bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc: Nghệ An là tỉnh đa dân tộc, có nhiều lễ hội truyền thống, ngôn ngữ, trang phục đặc trưng của người Thái, H’Mông, Khơ Mú… Chi bộ là lực lượng hạt nhân trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị này. Khôi phục lễ hội truyền thống: nhiều bản người Thái đã khôi phục lễ hội Xăng Khan, mường Then nhờ chỉ đạo của chi bộ, đồng thời kết hợp giáo dục giới trẻ về văn hóa truyền thống. Phát triển văn hóa gắn với du lịch: chi bộ định hướng kết nối giữa bảo tồn văn hóa và du lịch cộng đồng, ví dụ tại huyện Con Cuông cũ, các bản văn hóa kiểu mẫu trở thành điểm tham quan sinh thái, tạo việc làm và thu nhập cho cộng đồng. Vai trò này giúp văn hóa dân tộc không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn lực phát triển kinh tế – xã hội, góp phần nâng cao chất lượng đời sống và sự gắn kết cộng đồng.

Thứ năm, vai trò kết nối phát triển kinh tế – văn hóa: Chi bộ định hướng việc xây dựng văn hóa kiểu mẫu đi đôi với phát triển kinh tế địa phương: Lồng ghép phong trào văn hóa với kinh tế: nhiều chi bộ chỉ đạo xây dựng các mô hình kinh tế gắn với văn hóa, như du lịch sinh thái, hợp tác xã nông sản, sản phẩm OCOP. Tăng giá trị cộng đồng: người dân tham gia bảo tồn văn hóa đồng thời được hưởng lợi kinh tế, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, giữ gìn cảnh quan, và phát triển du lịch. Ví dụ, tại huyện Kỳ Sơn cũ, các chi bộ bản văn hóa kiểu mẫu đã chỉ đạo triển khai mô hình homestay kết hợp lễ hội truyền thống, tạo thu nhập cho mỗi hộ tham gia, đồng thời nâng cao chất lượng đời sống văn hóa và tinh thần.

Thứ sáu, vai trò ứng dụng công nghệ số: Trong thời đại 4.0, chi bộ Đảng đã bắt đầu ứng dụng công nghệ số trong lãnh đạo và quản lý văn hóa: (i) Tuyên truyền và phổ biến – nhiều chi bộ xây dựng nhóm Zalo, fanpage Facebook đảng viên, từ đó ban chỉ huy xây dựng nhóm cộng đồng để thông tin kịp thời, phổ biến quy ước và lịch sinh hoạt văn hóa; (ii) Giám sát trực tuyến – sử dụng nền tảng số để lưu trữ kết quả kiểm tra các tiêu chí văn hóa, báo cáo định kỳ đến cấp ủy huyện; (iii) Tăng cường tham gia của giới trẻ – công nghệ số giúp giới trẻ dễ tiếp cận thông tin, tham gia các phong trào văn hóa, đồng thời lan tỏa các giá trị văn hóa ra cộng đồng rộng hơn; (iv) Vai trò này chứng tỏ chi bộ không chỉ là truyền thống – thủ công mà còn hiện đại, thích ứng với bối cảnh xã hội số, tăng tính hiệu quả và minh bạch. Như vậy, chi bộ không chỉ là lực lượng chính trị mà còn là trung tâm tổ chức, giám sát, định hướng, kết nối và đổi mới sáng tạo, đảm bảo phong trào văn hóa kiểu mẫu tại Nghệ An phát triển bền vững và có chiều sâu.

Từ thực tiễn cho thấy Chi bộ Đảng là lực lượng chủ đạo, quyết định sự thành công của phong trào. Việc kết hợp giữa văn hóa, giáo dục, kinh tế và công nghệ là hướng đi quan trọng, giúp phong trào phát triển đa chiều, bền vững.

ThS. Hoàng Đình Ngọc