Xây dựng niềm tin và sự đồng thuận xã hội trong phong trào thôn, bản văn hoá kiểu mẫu ở Nghệ An

Nghệ An là vùng đất giàu truyền thống văn hoá, thấm đẫm tinh thần cộng đồng và luôn khát vọng vươn lên trong mọi giai đoạn lịch sử. Từ những giá trị văn hoá được kết tinh qua hàng nghìn năm, đến tinh thần đoàn kết bền bỉ trong lao động, sản xuất và bảo vệ quê hương, Nghệ An đã khẳng định vị thế đặc biệt trong dòng chảy chung của dân tộc. Trong bối cảnh hiện nay, phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu được coi là một nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển văn hoá – xã hội.

Thôn bản văn hoá kiểu mẫu không chỉ là danh hiệu, mà còn là mô hình điểm thể hiện sự gắn kết giữa xây dựng đời sống văn hoá với phát triển nông thôn mới bền vững, góp phần nâng cao chất lượng đời sống nhân dân, mà còn là quá trình củng cố và bồi đắp niềm tin của nhân dân vào chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước. Niềm tin ấy chính là điểm tựa để khơi dậy nội lực, phát huy sức mạnh cộng đồng, đưa phong trào đi vào chiều sâu. Tuy nhiên, để phong trào đạt được thành công bền vững, không chỉ dừng lại ở những con số hay thành tích trên giấy tờ, thì điều kiện tiên quyết chính là phải xây dựng được sự đồng thuận và niềm tin xã hội vững chắc. Đây là nền tảng để biến các chủ trương, nghị quyết thành hành động tự giác và lan tỏa trong mỗi cộng đồng dân cư.

Nhà Văn hóa xóm 5, xã Yên Thành (xã Tăng Thành, huyện Yên Thành cũ)

Niềm tin và sự đồng thuận của cộng đồng là nhân tố mang tính quyết định đối với mọi phong trào, đặc biệt trong quá trình xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu. Trước hết, niềm tin chính là nguồn động lực tinh thần to lớn, bởi vì khi tin vào chủ trương, vào sự lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền và sự gương mẫu của đội ngũ cán bộ, người dân sẽ nhận rõ trách nhiệm cũng như quyền lợi của mình. Từ đó, họ tham gia một cách tự giác, coi việc chung tay xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu như một phần tất yếu, một thói quen của đời sống thường ngày. Niềm tin ấy như chất kết dính vô hình, nuôi dưỡng tinh thần đoàn kết, gắn bó cộng đồng. Đi liền với niềm tin là sự đồng thuận xã hội – thước đo phản ánh hiệu quả quản lý và năng lực tổ chức. Đồng thuận không dừng lại ở sự tán thành hình thức mà thể hiện ở sự đồng cảm, chia sẻ và cùng hành động vì lợi ích tập thể. Khi các chính sách, chủ trương được công khai, minh bạch, hợp lòng dân, thì sự đồng thuận sẽ biến thành sức mạnh nội sinh, đưa phong trào phát triển thực chất, đi vào chiều sâu.

Trong tiến trình xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu, sự đồng thuận càng giữ vai trò nền tảng. Nếu phong trào chỉ dựa trên mệnh lệnh hành chính hay chạy theo thành tích thì khó tránh khỏi tính hình thức, thiếu bền vững. Chỉ khi được nuôi dưỡng bằng niềm tin vững vàng và sự đồng thuận thực chất, phong trào mới khơi dậy nội lực, lan tỏa giá trị nhân văn và trở thành động lực lâu dài cho sự phát triển văn hoá – xã hội của cộng đồng.

Hạ tầng giao thông nông thôn ở bản Trung Thành, xã Châu Hồng (xã Châu Thành, huyện Quỳ Hợp cũ) được bê tông, nhựa hóa trên 90%

Những năm qua, thực hiện đường lối của Đảng và Nhà nước về xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển văn hoá, Nghệ An đã đạt được nhiều kết quả nổi bật trong phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu. Trên cơ sở các nghị quyết của Trung ương, đặc biệt là Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam trong thời kỳ mới, cùng với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025, tỉnh đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích các địa phương phát huy nội lực, gìn giữ bản sắc truyền thống song hành với phát triển kinh tế. Nhờ vậy, diện mạo nhiều thôn bản thay đổi rõ rệt.

Quỳnh Đôi là một xã điển hình về xã nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của Nghệ An, nơi có quần thể di tích phong phú gồm 8 di tích cấp quốc gia và 3 di tích cấp tỉnh hay Bản Thái – Cộng đồng dân tộc Thái ở xã Con Cuông trở thành điểm sáng khi vừa bảo tồn không gian văn hoá đặc trưng của đồng bào Thái, vừa phát triển du lịch cộng đồng, mang lại thu nhập ổn định cho cư dân. Ở xã Kim Liên, nhiều làng văn hoá đã gắn việc xây dựng đời sống mới với bảo tồn phong tục tập quán, đồng thời hình thành các mô hình du lịch sinh thái, nông nghiệp sạch. Các thôn bản miền núi khác cũng từng bước khai thác giá trị văn hoá bản địa để gắn kết cộng đồng và tạo sinh kế. Tiêu biểu như bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến củ) với hoạt động dệt thổ cẩm kết hợp du lịch cộng đồng, vừa bảo tồn nghề truyền thống, vừa giúp nâng cao thu nhập cho người dân.

Những kết quả trên cho thấy, phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu ở Nghệ An không chỉ dừng ở việc cải thiện hạ tầng hay chỉnh trang cảnh quan, mà quan trọng hơn là phát huy được bản sắc văn hoá, khơi dậy niềm tự hào và tinh thần tự lực trong nhân dân, phù hợp với chủ trương phát triển toàn diện, bền vững, gắn văn hoá với kinh tế – xã hội mà Đảng đã xác định.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn không ít những hạn chế và thách thức cần được quan tâm, khắc phục kịp thời. Ở một số địa phương, niềm tin của người dân đối với phong trào xây dựng thôn, bản văn hoá kiểu mẫu chưa thực sự vững chắc, khiến sự tham gia của cộng đồng chưa đều và còn mang tính hình thức. Vai trò nêu gương của cán bộ, những người trực tiếp dẫn dắt và tổ chức phong trào, đôi khi còn mờ nhạt, chưa tạo được sức lan tỏa mạnh mẽ trong quần chúng. Bên cạnh đó, tình trạng ỷ lại, trông chờ vào sự chỉ đạo từ trên xuống vẫn tồn tại, làm giảm tính chủ động và sáng tạo của người dân trong việc xây dựng cộng đồng văn hoá. Chính những hạn chế này khiến phong trào chưa thực sự đi vào chiều sâu, chưa phát huy hết tiềm năng và chưa đạt được hiệu quả bền vững như mong muốn. Việc nhận diện và tập trung khắc phục những yếu tố này sẽ là bước quan trọng để phong trào phát triển đồng bộ, thiết thực và lâu dài.

Xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu không chỉ là tiêu chí trong chương trình nông thôn mới nâng cao mà còn là quá trình bồi đắp khối đại đoàn kết, củng cố niềm tin xã hội. Để phong trào thực sự đi vào chiều sâu, bền vững, Nghệ An cần triển khai một hệ thống giải pháp đồng bộ, cụ thể và khả thi.

Thứ nhất, phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng, chính quyền địa phương; công khai, minh bạch, “nói đi đôi với làm”: Các cấp uỷ và chính quyền cần khẳng định rõ vai trò hạt nhân lãnh đạo trong phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu: (i) Bảo đảm công khai, minh bạch trong quá trình ra quyết định. Mọi kế hoạch, từ mục tiêu, lộ trình đến nguồn lực huy động, phải được thông tin rộng rãi để nhân dân nắm rõ. Thực tiễn tại Kim Liên cho thấy, việc công khai chi tiết kinh phí đã tạo được niềm tin, khuyến khích người dân tích cực đóng góp xây dựng các công trình như nhà văn hoá, đường giao thông nông thôn; (ii) Nói đi đôi với làm. Cán bộ lãnh đạo phải giữ đúng cam kết với dân. Những hạng mục đã hứa, như cải tạo hệ thống điện, nước hay nâng cấp hạ tầng giao thông, cần được triển khai theo tiến độ cụ thể. Sự chậm trễ hoặc làm dở dang sẽ dễ làm suy giảm niềm tin của nhân dân; (iii) Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Không để phong trào rơi vào hình thức, chỉ dừng lại ở việc treo biển “thôn văn hoá kiểu mẫu” mà thiếu nội dung thực chất. Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới các cấp cần tổ chức kiểm tra định kỳ, kiên quyết chấn chỉnh và xử lý những biểu hiện chạy theo thành tích.

Thứ hai, nêu gương cán bộ, đảng viên – gốc rễ của niềm tin: Với phương châm “Một tấm gương sáng còn hơn 100 bài diễn văn tuyên truyền” cán bộ, đảng viên là người gần dân nhất, là hình ảnh cụ thể của Đảng trong mắt nhân dân với: (i) Gương mẫu trong đời sống thường nhật – Cán bộ cần đi đầu trong thực hành nếp sống văn minh, giữ gìn cảnh quan môi trường, tham gia các hoạt động chung. Thực tế ở một số thôn bản Quỳnh Lưu cho thấy, khi trưởng thôn và bí thư chi bộ sẵn sàng hiến đất mở đường, nhân dân đã hưởng ứng rất mạnh mẽ, tạo thành phong trào lan toả; (ii) Là người “truyền lửa” cho cộng đồng – Cán bộ, đảng viên không chỉ kêu gọi mà còn phải giải thích cặn kẽ để người dân hiểu rằng xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu không đơn thuần để đạt danh hiệu, mà nhằm mang lại lợi ích thiết thực, gắn với chất lượng cuộc sống hàng ngày; (iii) Xử lý nghiêm những biểu hiện sai lệch – Nếu cán bộ thiếu nhất quán giữa lời nói và hành động, hoặc lợi dụng phong trào để mưu lợi cá nhân, thì cần bị kiểm điểm, xử lý công khai. Chỉ có như vậy mới giữ vững uy tín, củng cố niềm tin và tạo sức lan toả bền vững trong nhân dân.

Thứ ba, tôn trọng, lắng nghe và phát huy quyền làm chủ của nhân dân: Phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu chỉ có thể bền vững khi thực sự dựa vào dân và vì dân. Trước hết, mọi công việc từ xây dựng nhà văn hoá, cổng làng đến chỉnh trang cảnh quan đều cần được bàn bạc dân chủ, công khai và để chính người dân quyết định. Khi được tham gia từ khâu ý tưởng đến thực hiện, người dân sẽ thấy mình là chủ thể, từ đó gắn bó và đồng hành lâu dài.

Bên cạnh đó, việc phát huy vai trò của các tổ chức tự quản như tổ liên gia, ban công tác mặt trận, hội phụ nữ, đoàn thanh niên,… sẽ tạo điều kiện để cộng đồng tham gia trực tiếp vào giám sát, quản lý. Thực tiễn ở Diễn Châu cho thấy, khi hội phụ nữ đảm nhận vận động xây dựng tuyến đường hoa, phong trào không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn lan toả sự đồng thuận, khích lệ tinh thần tự nguyện của người dân.

Thứ tư, xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh, gắn truyền thống với đổi mới: Một thôn bản văn hoá kiểu mẫu không chỉ dừng lại ở cảnh quan sạch đẹp, mà phải làm tốt việc gìn giữ được bản sắc riêng và xây dựng nếp sống có kỷ cương. Vậy nên, cần chú trọng khôi phục và phát huy những giá trị truyền thống như dân ca ví, giặm, các trò chơi dân gian, lễ hội cổ truyền, đưa chúng vào sinh hoạt cộng đồng thường xuyên. Đây chính là chất keo gắn kết cộng đồng và là nét riêng tạo sức sống cho văn hoá làng quê. Song song với đó, cần mạnh dạn đổi mới, xây dựng nếp sống văn minh, đặc biệt trong việc cưới, việc tang, loại bỏ dần các hủ tục rườm rà, tốn kém. Ở nhiều xã miền núi như Con Cuông, phong trào vận động bỏ những tập tục phức tạp trong ma chay đã giúp tiết kiệm chi phí, đồng thời tạo dựng không khí văn minh, gọn nhẹ và giàu tính nhân văn. Ngoài ra, hệ thống nhà văn hoá thôn phải thực sự phát huy hiệu quả, trở thành trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi hội họp, tổ chức văn nghệ, thể thao, học tập, qua đó nuôi dưỡng tình làng nghĩa xóm và bồi đắp đời sống tinh thần lành mạnh cho người dân.

Thứ năm, kết hợp hài hoà giữa phát triển kinh tế – văn hoá – xã hội: Kinh tế là nền tảng để nâng đỡ và phát triển văn hoá, bởi chỉ khi đời sống ổn định, người dân mới có điều kiện tham gia phong trào một cách bền vững. Trước hết, cần chú trọng phát triển kinh tế nông thôn thông qua hỗ trợ vốn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, khuyến khích chuyển đổi cây trồng, vật nuôi phù hợp và xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm OCOP. Những mô hình tiêu biểu như cam Vinh, chè Nghệ An, gỗ rừng trồng,… nếu được phát triển đồng bộ sẽ vừa tạo thu nhập, vừa đồng hành cùng phong trào văn hoá ở cơ sở. Bên cạnh đó, cần khai thác lợi thế về du lịch cộng đồng ở các bản làng miền Tây Nghệ An, nơi đồng bào Thái, Mông còn lưu giữ nhiều nét văn hoá độc đáo. Việc kết hợp xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu với phát triển homestay, du lịch trải nghiệm không chỉ mở ra cơ hội kinh tế mới mà còn góp phần bảo tồn bản sắc truyền thống. Khi đời sống vật chất được nâng cao, người dân sẽ có điều kiện dành nhiều nguồn lực cho các hoạt động văn hoá, thể thao, giáo dục, để văn hoá trở thành nhu cầu tự thân chứ không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu vận động.

Thứ sáu, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nhân rộng điển hình: Để phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu lan toả sâu rộng, công tác tuyên truyền cần được thực hiện đa dạng và linh hoạt, phù hợp với từng nhóm đối tượng. Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, việc truyền đạt bằng tiếng bản địa thông qua vai trò của già làng, trưởng bản sẽ dễ tạo sự tin cậy và đồng thuận. Trong khi đó, tại các khu vực ven đô hoặc thị trấn, có thể tận dụng phương tiện truyền thông hiện đại, mạng xã hội để tiếp cận nhanh và hiệu quả hơn. Song song với đó, cần kịp thời biểu dương, khen thưởng và nhân rộng những mô hình tiêu biểu, coi đó là nguồn cảm hứng cho cộng đồng. Chẳng hạn, mô hình “đường hoa phụ nữ” ở Hưng Nguyên đã trở thành điển hình, được nhiều địa phương học tập và làm theo. Ngoài ra, việc gắn phong trào với các hình thức thi đua như bình xét gia đình văn hoá, xóm văn hoá, hay phong trào sản xuất kinh doanh giỏi sẽ tạo động lực thi đua sôi nổi, giúp phong trào phát triển thực chất và bền vững.

Thứ bảy, huy động nguồn lực xã hội, kết hợp Nhà nước và nhân dân cùng làm: Để xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu đạt hiệu quả và bền vững, cần có sự huy động tổng hợp từ nhiều phía. Nhà nước giữ vai trò “bà đỡ” khi đầu tư vào các hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, điện, nước, nhà văn hoá,… tạo nền tảng ban đầu cho sự phát triển. Trên cơ sở đó, nhân dân là chủ thể trực tiếp tham gia bằng công sức, trí tuệ và cả nguồn lực vật chất: Từ việc chỉnh trang đường làng, ngõ xóm, trồng cây xanh, hoa ven đường cho đến giữ gìn vệ sinh môi trường sống hằng ngày. Bên cạnh đó, việc kêu gọi sự đồng hành của doanh nghiệp và con em xa quê có ý nghĩa rất quan trọng, vừa tạo thêm nguồn lực, vừa khơi dậy tình cảm gắn bó quê hương. Thực tế tại Nam Đàn cho thấy, nhiều công trình văn hoá, trường học khang trang đã được hình thành từ sự đóng góp tâm huyết và tài chính của những người con xa quê. Chính sự chung tay của cả Nhà nước, nhân dân và xã hội sẽ tạo nên sức mạnh cộng hưởng, biến phong trào thành động lực phát triển toàn diện và bền vững.

Có thể khẳng định, niềm tin và sự đồng thuận xã hội chính là yếu tố then chốt quyết định sự thành công của phong trào xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu ở Nghệ An. Khi niềm tin được nuôi dưỡng, người dân sẽ tham gia với tinh thần tự giác, trách nhiệm và gắn bó lâu dài, thay vì chỉ chạy theo danh hiệu hình thức. Khi sự đồng thuận được củng cố, sức mạnh cộng đồng sẽ được phát huy, biến chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước thành hành động cụ thể, sinh động trong đời sống hàng ngày. Với tinh thần đoàn kết và khát vọng vươn lên mạnh mẽ, Nghệ An có đầy đủ điều kiện để trở thành điểm sáng trong cả nước về xây dựng thôn bản văn hoá kiểu mẫu. Những mô hình thành công không chỉ dừng lại ở việc tạo dựng không gian sáng – xanh – sạch – đẹp, mà còn phải lan tỏa những giá trị sâu bền của văn hóa, tình làng nghĩa xóm, sự nhân ái và niềm tự hào về quê hương. Đó chính là hành trang quý giá để Nghệ An bước vào tương lai với diện mạo mới: Một vùng đất vừa giữ vững bản sắc, vừa năng động, sáng tạo và hội nhập, đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp phát triển chung của đất nước.

ThS. Hoàng Đình Ngọc