Thêm giá trị gia tăng cho nông sản bằng tiếng nói khoa học

“Hồ sơ đánh giá chỉ là bước khởi đầu, điều doanh nghiệp cần là tư vấn thực tiễn để sản phẩm đứng vững ở thị trường”, ThS Phạm Đình Nam, Viện trưởng Viện Ứng dụng Công nghệ và Phát triển nông nghiệp Việt Nam chia sẻ tại phiên tư vấn định hướng phát triển cho sản phẩm cao trà Mục Nhan, diễn ra vào chiều 6/9, tại Hà Nội.

Câu nói của ông Nam gợi mở một thực tế. Nhiều nông, đặc sản của Việt Nam có chất lượng tốt, có vùng nguyên liệu chuẩn, nhưng khi bước ra thị trường lại thiếu điểm tựa. Không ít sản phẩm dừng ở mức “đặc sản địa phương”, chưa thể thành hàng hóa có chỗ đứng vững vì thiếu cơ sở khoa học, thiếu định hướng và thiếu cách kể chuyện phù hợp với người tiêu dùng.

Hội đồng đánh giá, tư vấn và định hướng phát triển nông sản được thành lập để giải quyết khoảng trống ấy. Thay vì chỉ xem xét một khía cạnh đơn lẻ, hội đồng quy tụ 7 chuyên gia từ nhiều lĩnh vực: hóa học, công nghệ chế biến, an toàn thực phẩm, khoa học ứng dụng…

Mục tiêu là tạo ra một bức tranh tổng thể, từ chất lượng sản phẩm, vùng nguyên liệu, tính pháp lý cho tới cách sản phẩm được nhận diện trên thị trường.

“Chúng tôi muốn đưa ra những lời khuyên có tính khả thi, để doanh nghiệp thấy ngay điều gì cần giữ, điều gì nên điều chỉnh, chứ không dừng ở những dòng ghi chú kỹ thuật”, ông Nam nói thêm.

Câu chuyện của Công ty CP Thương mại Dịch vụ Nông nghiệp Vườn Táo Cổ là một ví dụ. Từ lâu, người dân vùng núi cao đã biết nấu lá trà shan tuyết thành cao đặc để dự trữ như thức uống bổ dưỡng. Công ty kế thừa cách làm truyền thống và áp dụng công nghệ mới, tạo ra sản phẩm tinh thể tiện dụng – dạng cao trà – nổi bật với hàm lượng polyphenol 45%, mức cao so với nhiều loại trà thương mại.

Nhưng để đi xa, theo các chuyên gia, cần nhiều hơn là những con số khô khan. PGS.TS Đỗ Thị Việt Hương, Khoa Hóa học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội) đề xuất bổ sung nguyên tố vi lượng như canxi, magie vào sản phẩm để làm giàu giá trị dinh dưỡng.

Bà cũng khuyến nghị tăng yếu tố cảm quan và sử dụng mã QR để kể câu chuyện sản phẩm, từ nguồn gốc shan tuyết, quá trình sản xuất cho tới lợi ích sức khỏe.

Ở góc độ phát triển vùng nguyên liệu, ThS Phạm Đình Nam bổ sung: “Nếu không bảo đảm vùng trồng, không gắn với sinh kế của người dân, sản phẩm khó giữ được sự bền vững. Tư vấn không chỉ cho doanh nghiệp, mà còn nhằm giúp cộng đồng địa phương có cơ hội tham gia chuỗi giá trị”.

Những góp ý này cho thấy hội đồng không đi theo lối mòn “kiểm tra – chấm điểm”, mà đưa ra các giải pháp thực tiễn để gia tăng giá trị. Với cao trà Mục Nhan, đó không chỉ là nâng cao thành phần dinh dưỡng hay cải thiện bao bì, mà còn là việc gắn sản phẩm với câu chuyện cộng đồng.

Người dân vùng chè shan tuyết, thay vì bán látràtheo mùa vụ, có thể trở thành đối tác trong chuỗi cung ứng, được ràng buộc bởi hợp đồng, hưởng lợi từ giá trị gia tăng.

Chính ở điểm này, tư vấn khoa học chuyển hóa thành giá trị thực tiễn. Sản phẩm có cơ sở để bước vào phân khúc cao hơn, còn người dân địa phương được đảm bảo sinh kế lâu dài. Dưới quan điểm thị trường, đây cũng là cách đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe, nhất là từ những hàng rào kỹ thuật của các thị trường khó tính – vốn đòi hỏi nông sản phải có truy xuất nguồn gốc và minh bạch thông tin.

Một cách làm mới cho nông sản Việt

Phiên tư vấn vừa được tổ chức chỉ là bước khởi đầu, nhưng phản ánh rõ cách hội đồng vận hành. Những khuyến nghị như “bổ sung vi lượng”, “kể câu chuyện bằng mã QR” hay “ký hợp đồng rõ ràng với nông dân” có thể nhỏ, nhưng chính là những chi tiết tạo nên giá trị gia tăng.

Thay vì chỉ sản xuất rồi tìm cách bán, doanh nghiệp nay có thêm một kênh định hướng, nơi các chuyên gia nhiều kinh nghiệm chỉ ra lộ trình phù hợp. Điều đó giúp tránh được tình trạng làm theo cảm tính, vừa tiết kiệm chi phí thử sai, vừa mở ra cơ hội bước vào những thị trường khó tính.

PGS.TS Trần Mạnh Trí, Chủ tịch hội đồng, người có nhiều kinh nghiệm trong các phiên tư vấn cho nông sản Việt, tổng hợp các ý kiến và kết luận, rằng mỗi sản phẩm cần định vị rõ nhóm khách hàng tiềm năng.

Với riêng cao trà Mục Nhan, đó là nhóm “đặc biệt”, những người cần nhiều giá trị hơn từ uống trà, bên cạnh ý nghĩa nguyên thủy là “giải khát”.

Trên cơ sở đó, ông đề nghị doanh nghiệp bổ sung đánh giá mối nguy vi sinh, kế hoạch giám sát dư lượng thuốc BVTV, đồng thời hoàn thiện hợp đồng pháp lý với người dân vùng nguyên liệu.

“Chỉ khi nguyên liệu ổn định, chất lượng đồng đều và người dân được bảo đảm quyền lợi, sản phẩm mới phát triển bền vững”, ông nói.

Nếu cách làm này được nhân rộng, nhiều nông, đặc sản của Việt Nam – từ cà phê, hồ tiêu cho tới trái cây – sẽ có thêm cơ hội bước ra thế giới không chỉ bằng sản lượng, mà bằng giá trị gia tăng và câu chuyện gắn với cộng đồng.