Tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong thực hiện xây dựng nông thôn mới trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo

Ngày 13 tháng 11 năm 2024, Bộ Nông nghiệp đã có văn bản số 8610/BNN-VPĐP gửi Phó Thủ tướng Chính phủ – Trưởng Ban chỉ đạo các Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới Trung ương.

Trên cơ sở tổng hợp báo cáo của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và báo cáo kết làm việc của các Đoàn công tác liên ngành do các đồng chí thành viên Ban Chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 đi kiểm tra, đánh giá tình hình thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia năm 2024 (theo Chương trình công tác năm 2024 được ban hành tại Quyết định số 54/QĐ-BCĐCTMTQG ngày 08/4/2024 của Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương), có một số khó khăn, vướng mắc của các địa phương trong thực hiện các mục tiêu xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn (xã khu vực III vùng dân tộc thiểu số và miền núi, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo), các huyện nghèo. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã báo cáo và đề xuất Tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong thực hiện xây dựng nông thôn mới trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo.

Khó khăn, vướng mắc của các địa phương trong thực hiện các mục tiêu xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, huyện nghèo

(1) Theo Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 04/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh sách các xã khu vực III, khu vực II, khu vực I thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, các xã khu vực III, II nếu được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới sẽ trở về khu vực I và không được hưởng các chính sách về y tế, giáo dục… Thực tế, theo phản ánh, đề nghị của nhiều địa phương, việc không còn được hưởng các chính sách sau khi xã đạt chuẩn nông thôn mới đã làm ảnh hưởng đến lợi ích của người dân, cũng như không tạo động lực, khuyến khích các xã đặc biệt khó khăn phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới. Số lượng xã đặc biệt khó khăn (xã khu vực III) vùng dân tộc thiểu số và miền núi, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới còn rất hạn chế. Đến hết tháng 10/2024, cả nước mới có khoảng 156/1.462 xã1 khu vực III vùng dân tộc thiểu số và miền núi, có 11/51 xã2 ĐBKK vùng bãi ngang ven biển và hải đảo đạt chuẩn nông thôn mới. (2) Theo quy định của Quốc hội, để bảo đảm không trùng lặp, chồng chéo nguồn vốn ngân sách trung ương phân bổ cho các địa phương thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo, không được bố trí vốn từ ngân sách trung ương của Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới để thực hiện mục tiêu xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025. Mặc dù các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo được đầu tư, bố trí vốn ngân sách Trung ương của 02 chương trình mục tiêu quốc gia còn lại (Chương trình MTQG phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững) để hỗ trợ thực hiện các dự án, tiểu dự án về: Đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế xã hội (Giao thông, Thủy lợi, Điện, Trường học, Y tế, Cơ sở vật chất văn hóa, Cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn, Nhà ở dân cư), phát triển sản xuất, đào tạo nghề cho lao động nông thôn, phát triển y tế, giáo dục, nhưng không đặt mục tiêu hoàn thành theo các tiêu chí, chỉ tiêu của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới giai đoạn 2021-2025. Đồng thời, có một số chỉ tiêu, tiêu chí thuộc Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới không thuộc nội dung được hỗ trợ từ nguồn vốn ngân sách trung ương của 02 chương trình mục tiêu quốc gia nêu trên (Quy hoạch, văn hóa, nước sạch theo quy chuẩn, môi trường và an toàn thực phẩm, hệ thống chính trị).

Để hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới đến 2025 thì các tỉnh, thành phố phải bố trí vốn ngân sách địa phương các cấp, cũng như huy động các nguồn lực hợp pháp để thực hiện. Đây là khó khăn và áp lực rất lớn đối với các tỉnh (Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Sơn La, Điện Biên, Bình Định, Kon Tum,…) có số lượng xã đặc biệt khó khăn, huyện nghèo lớn, điều kiện kinh tế còn rất khó khăn, không thể cân đối, bố trí đủ vốn ngân sách địa phương, cũng như huy động các nguồn lực khác để thực hiện. Đến nay, cả nước còn khoảng 1.117 xã dưới 15 tiêu chí trong đó, có khoảng 511 xã đạt dưới 10 tiêu chí và 606 xã đạt từ 10-14 tiêu chí. Hầu hết đều là các xã khu vực III vùng dân tộc thiểu số và miền núi, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo. Do đó, nếu không được bố trí đủ nguồn lực thì các địa phương này rất khó để hoàn thành mục tiêu phấn đấu đến 2025, nhất là mục tiêu không còn xã dưới 15 tiêu chí.

Đề xuất, kiến nghị

Để tạo điều kiện cho các địa phương phấn đấu hoàn thành tất cả các mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới năm 2024 và giai đoạn 2021-2025, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn kính đề nghị Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương xem xét, có ý kiến chỉ đạo một số nội dung sau: (1) Không bao gồm phường, thị trấn và xã đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới từ năm 2021 trở về trước; (2) Không bao gồm xã đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới từ năm 2021 trở về trước; (3) Đề nghị Ủy ban Dân tộc, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội có văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương bố trí nguồn vốn ngân sách trung ương giao thực hiện các dự án, tiểu dự án thuộc 02 Chương trình mục tiêu quốc gia (Chương trình MTQG phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững) theo hướng tập trung hỗ trợ các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo để hoàn thành các tiêu chí, chỉ tiêu của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, phấn đấu đến năm 2025 cả nước không còn xã dưới 15 tiêu chí như mục tiêu Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt.

Đề nghị Ủy ban Dân tộc sớm hoàn thiện trình Chính phủ ban hành Nghị định quy định về việc tiếp tục thực hiện các chính sách an sinh xã hội, giáo dục, tiền lương, phụ cấp và các chính sách khác (nếu có) trên địa bàn các xã khu vực III, khu vực II, thôn đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2025 sau khi được cấp có thẩm quyền công nhận xã đạt chuẩn NTM (Văn phòng Chính phủ đã ban hành văn bản số 5149/VPCP-QHĐP ngày 19/7/2024 thông báo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang).

Đề nghị Ủy ban nhân dân, Ban Chỉ đạo các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 cấp tỉnh quan tâm và ưu tiên nguồn vốn đối ứng từ ngân sách địa phương các cấp (tỉnh, huyện, xã) và các nguồn huy động hợp pháp khác để hỗ trợ cho các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo hoàn thành các tiêu chí, chỉ tiêu thuộc Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 không thuộc nội dung đầu tư, hỗ trợ từ nguồn vốn của 02 Chương trình mục tiêu quốc gia (Chương trình MTQG phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững) để thực hiện các nội dung về: Quy hoạch, văn hóa, nước sạch theo quy chuẩn, môi trường và an toàn thực phẩm, hệ thống chính trị, góp phần hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới và nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh thần của người dân trên địa bàn.

ThS. Hoàng Đình Ngọc