Phát triển đa dạng vaccine phòng chống virus dịch tả lợn châu Phi

Với thực tế các chủng virus dịch tả lợn châu Phi biến đổi liên tục, công tác giám sát cần được duy trì thường xuyên, chuyên gia của Viện Nghiên cứu chăn nuôi quốc tế cho rằng, không thể áp dụng cùng một loại vaccine cho mọi khu vực. Việt Nam cần phát triển vaccine phù hợp theo từng vùng…

Dịch tả lợn châu Phi diễn biến phức tạp

Theo TS Bùi Nghĩa Vượng- Trưởng bộ môn virus, Viện Thú y Quốc gia: “Dịch tả lợn châu Phi là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, tác động to lớn đối với ngành chăn nuôi lợn khi tỷ lệ tử vong có thể lên đến 100% đối với lợn nhiễm bệnh (tùy thuộc vào chủng virus). Hiện nay, mới chỉ một số ít vaccine được phát triển thành công trên thế giới, trong đó có sản phẩm được phát triển bởi doanh nghiệp của Việt Nam”.

Trong khi đó, PGS – TS Lê Văn Phan, công tác tại Bộ môn Vi sinh vật – Truyền nhiễm, Khoa Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết: “Có ít nhất 24 dòng (genotype) virus khác nhau được phát hiện tại châu Phi. Tuy nhiên, chỉ có genotype I và II phát hiện được ngoài châu Phi, trong đó, châu Á (bao gồm Việt Nam) mới chỉ phát hiện lưu hành type II”.

Chủng gây bệnh type II- độc lực cao đã được phát hiện và công bố lần đầu là ngày 1/2/2019 tại Hưng Yên. Và chỉ 7 tháng sau, virus đã có mặt tại cả 63 tỉnh thành của Việt Nam, khiến ít nhất 6 triệu lợn đã bị tiêu hủy.

Theo PGS – TS Lê Văn Phan, dựa trên các chẩn đoán lâm sàng, phân lập virus và xét nghiệm huyết thanh, nhóm kết luận, hiện có 4 chủng type II độc lực cao của dịch tả lợn châu Phi đang lưu hành tại Việt Nam. Những chủng này có thể gây ra các triệu chứng khác nhau trên lợn (sốt, xuất huyết, sưng nội tạng…) nhưng đều khiến lợn bị chết. Ngược lại chủng độc lực thấp type I, thường gây ra các bệnh mãn tính trên lợn, chưa được tìm thấy.

Dù vậy, PGS-TS Lê Văn Phan nhấn mạnh: “Đã tìm thấy sự tồn tại của tái tổ hợp type I và II chủng độc lực cao gây bệnh cấp tính trong các thí nghiệm”. Do bản chất độc lực cao và khả năng kháng vaccine, chủng mới nổi (tái tổ hợp type I và II) có thể sớm thay thế các loại protein của virus dịch tả lợn châu Phi kiểu type II đang lưu hành trong khu vực, làm chệch hướng những nỗ lực kiểm soát dịch tả lợn châu Phi. Do đó, việc sản xuất một loại vaccine mới là yêu cầu cấp thiết.

Trong khi đó, theo ông Nguyễn Hoàng Đăng – công tác tại Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương: “Các chủng virus dịch tả lợn châu Phi thực địa năm 2024 có độc lực cao đối với lợn, tương tự chủng virus năm 2019. Bệnh tích nặng nề nhất ở hệ thống hạch lâm ba, phổi và lách”.

Thảo luận tại hội thảo “Từ nghiên cứu đến chính sách: Cải thiện công tác phòng chống và kiểm soát dịch bệnh trên động vật tại Việt Nam” vừa diễn ra tại Quảng Ninh, Cục trưởng Cục Thú y Nguyễn Văn Long bày tỏ sự bất ngờ trước việc Việt Nam có nhiều chủng virus đến vậy. Ông cho rằng, chúng ta đang có sự thiếu hiểu biết toàn diện về các chủng virus dịch tả lợn châu Phi đang tồn tại. Đặc biệt, dịch tả lợn châu Phi là một vấn đề dài hạn, là một “kẻ địch” đáng gờm mà ngành chăn nuôi cần phải cảnh giác.

Cục trưởng Cục Thú y nhấn mạnh, Việt Nam có nguy cơ đối diện với tình hình dịch bệnh nghiêm trọng hơn vào cuối năm nay và kéo dài đến năm 2025, nên cần phải tìm ra giải pháp hiệu quả.

Thận trọng, khoa học trong phát triển và sử dụng vaccine

TS Bùi Nghĩa Vượng- Trưởng bộ môn virus, Viện Thú y Quốc gia cho biết, đến nay mới chỉ có 2 loại vaccine được báo cáo là vaccine thương mại, gồm AVAC (ASFV-G-∆MGF, DMAC) và Navetco (ASFV-G-∆I177L, PDMCs). Các vaccine này chỉ được cấp phép sử dụng cho lợn con. “Điều này gây lo ngại rằng các vaccine hiện tại có thể không hiệu quả trong việc ngăn chặn các chủng virus lai. Do đó, nhu cầu cấp bách hiện nay là cần phát triển nhiều loại vaccine chống lại virus dịch tả lợn châu Phi”- TS Bùi Nghĩa Vượng nhấn mạnh.

Theo TS.Nguyễn Văn Điệp – Tổng Giám đốc Công ty CP AVAC Việt Nam, việc phát triển vaccine phòng ASF là một cuộc chơi toàn cầu, trong đó công nghệ vaccine đóng vai trò then chốt quyết định tỷ lệ thành công.

Ông Điệp đưa ra một số đề xuất về chính sách trong phát triển vaccine. Theo đó, Việt Nam cần điều chỉnh các tiêu chuẩn vaccine theo những quy chuẩn quốc tế mới nhất, bao gồm các yếu tố như lứa tuổi, giống, tác động trên lợn mẹ… Các quy chuẩn chặt chẽ sẽ đảm bảo hiệu quả quản lý và kiểm soát dịch bệnh. Đồng thời, cần kiểm soát nghiêm ngặt việc lưu hành và sử dụng vaccine, hạn chế sử dụng các loại vaccine không rõ nguồn gốc.

Dưới góc nhìn quốc tế, chuyên gia vaccine Anna Lacasta của Viện Nghiên cứu chăn nuôi quốc tế (ILRI) nhấn mạnh, dịch tả lợn châu Phi luôn là mối đe dọa lớn đối với đàn lợn, ngay cả khi có vaccine thì việc kiểm soát dịch bệnh vẫn rất khó khăn. Do đó, tập huấn nâng cao nhận thức cho nông dân là yếu tố then chốt. Đồng thời, nghiên cứu thực địa và các hội thảo về an toàn sinh học sẽ giúp cải thiện khả năng phòng dịch.

Với thực tế các chủng virus biến đổi liên tục, công tác giám sát cần được duy trì thường xuyên. TS Lacasta lưu ý, không thể áp dụng cùng một loại vaccine cho mọi khu vực. “Việt Nam cần phát triển vaccine phù hợp theo từng vùng”- chuyên gia khuyến nghị.

Thu Lê